Bir yaşına gelindiğinde uyku mühleti ortalama 12-13 saate düşer. Birinci vakitler uykuda gece-gündüz farkı yokken, 1 yaşındaki bebeğin uykusunun büyük kısmını gece aldığı görülür. Bir yaşındaki bir süt çocuğu, toplam 3-4 saat kadar süren, 1 yahut 2 gündüz uykusu yaşar. Doğumdan itibaren yaş ilerledikçe basamaklı olarak REM (“rapid eye movement”: süratli göz hareketleri) uyku oranı azalır, REM -NREM (yavaş göz hareketleri) uyku döngüleri uzar, uyku NREM ile başlar. Süt çocukluğu periyodu öteki gelişim alanlarında olduğu üzere, uyku gelişiminde de değerli kilometre taşlarının kazanıldığı devirdir. Bunlardan birincisi uyku konsolidasyonudur. Uyku konsolidasyonu, gece boyunca uykunun kesintiye uğramadan süreklilik hali kazanmasıdır. Dokuz aylık bebeklerin ortalama %70-80’i uyku konsolidasyonu yeteneğini kazanmaktadır. Uykuyla alakalı bir öteki değerli gelişim basamağı, uyku regülasyonudur. Uyku düzenlenmesi (regülasyonu), ebeveyne gereksinim duymadan bağımsız olarak, gece uykunun başlangıcında yahut uyku ortalarındaki uyanmalardan sonra tekrar uykuya dalabilme yeteneğinin kazanılmasıdır. Bu bir bakıma kendi kendini yatıştırma olarak da tanımlanabilir.
SIK GÖRÜLEBİLEN UYKU BOZUKLUKLARI
Süt çocukluğu devrindeki bebeklerin, %15-25’i uyku bozuklukları yaşamaktadır. Bu periyottaki doktor müracaatlarının değerli bir kısmını oluşturmaktadır. Altta yatabilecek muhtemel bir hastalık korkusu nedeniyle, birincil uyku bozukluklarında ebeveynlerde çoklukla beklenenden daha fazla telaş ve gerilim oluşur.
Uluslararası uyku bozukluğu sınıflaması (International Classification of Sleep Disorders- ICSD3)’e nazaran uyku bozuklukları 7 ana kümede sınıflandırılmaktadır.
- Uykuya dalmada zorluklar (İnsomniler)
- Uyku ile bağlantılı teneffüs bozuklukları
- Fazla ahenge ile seyreden santral hastalıklar (Hipersomni)
- Gece gündüz ritm uyku-uyanıklık bozuklukları
- Uyku sırasında uyanma bozuklukları (Parasomniler)
- Uyku ile alakalı hareket bozuklukları
- Diğer uyku bozuklukları
SÜT ÇOCUKLUĞU DEVRİNDE UYKUYA DALMA SORUNLARI (İNSOMNİ)
Süt çocukluğu periyodunda en sık görülen uyku bozukluğu, uykuya dalmada zorlukla alakalı insomnidir. 6-36 ay ortasındaki çocukların %10-30’unda gözlenmektedir. 0-2 yaş ortasındaki uyku bozukluklarının yaklaşık %80’ini oluşturmaktadır.
Klinik bulgular uykuya dalma yahut uykuyu sürdürmede yahut her ikisinde zorluklarla karakterizedir. Bu zorluklar ekseriyetle uyku geçişi devrinde ebeveyn ile çocuk ortasında belli bir etkileşim desenini yansıtır. Ebeveyn- çocuk ortasındaki bu etkileşim hastalığa büyük oranda katkıda bulunmaktadır. Bebek uykuya dalarken ve gece kısa müddetli uyanmada tekrar uykuya geçmek için ebeveynin yanında olmasını istemektedir. Bu durumun önlenmesinde temel yaklaşım bebeğin yatağına yatırılmasıdır. Bebek her ağladığında çabucak yanına gidilmemeli, kendi kendini yatıştırabilmeyi öğrenmesi beklenmelidir. Tedavi edilmeyen uykuya dalma yahut sürdürme zorlukları hem bebeğin hem de ebeveynin ömür standartlarını ve davranışlarını olumsuz istikamette etkileyebilir. Bu durum bebekte sonluluk, öfke nöbetleri, duygulanımında bozulma ve davranış sorunlarına sebep olabilirken, ebeveynde olumsuz ruh hali ve gündüz performansında düşme, iş gücü kaybına yol açabilmektedir. Uykuya dalma sorunu kısa periyodik ve süreksiz olabileceği üzere, uzun vadeli ve kronik de olabilmektedir. Kısa vadeli uykuya dalma sorunları (insomniler) çoklukla akut bir olaya ikincil olarak gelişir (enfeksiyon, açlık, ateş, vb.). Bebeklerde uykuya dalma sorunları, birçok davranış sorunu üzere, objektif kriterlerden çok, ebeveyn yakınmalarından yola çıkılarak tanımlanmaktadır. Hasebiyle ebeveynin duygusal durumu (annenin depresyonu, gerilim, vb.) ve kültürel pratikler (uyku yeri, birlikte ahenge, vb.) de göz önünde tutulmalıdır. 12 ayın altındaki bebekler, gece boyunca ortalama 2-3 sefer uyanmaktadır. Bu uyanmaların yaklaşık yarısında bebek ebeveyni uyandırırken, başka yarısında kendi kendini yatıştırabilmekte ve tekrar uykuya dalmaktadır.
Gecede en az 3 defa, haftada en az 4 gece, 20 dakikadan daha fazla uyanık kalma ya da tekrar uykuya dalmak için anne-babanın yatağına alınma ihtiyacı patolojik olarak kabul edilmektedir. Doktora müracaatınız.
SÜT ÇOCUKLUĞU PERİYODUNDA UYKU ORTASINDA UYANMA BOZUKLUKLARI (PARASOMNİ)
Genellikle uykunun birinci üçte birlik kısmında NREM periyodu parasomnileri, geç uyku devrinde REM devri parasomnileri görülür. Uyku-uyanıklık-uyku periyodu ve tüm uyku periyotlarında görülen diş gıcırdatma ve idrar kaçırma üzere parasomniler de vardır. Uyku terörü, uykuda yürüme ve kendinde olmadığı (konfüzyonel) uyanma NREM devri parasomnilerine; kâbus görme ve uyku paralizisi REM devri parasomnilerine örnek olarak verilebilir.
Uyanma parasomnilerinde çeşitli çevresel faktörler kolaylaştırıcı rol oynamaktadır.
UYKUDAN UYANMAYA NEDEN OLAN DURUMLAR:
- Uyku-apne sendromu
- Huzursuz bacak sendromu
- Periyodik ekstremite hareketleri
- Gastroözofageal reflü
- Uyku açığı
- Dolu mesane
- Ateş
- Stres, anksiyete, ayrılık anksiyetesi
- Çevresel faktörler (yüksek ses, vb.)
BEBEĞİN KENDİNDE OLMADIĞI (KONFÜZYONEL) UYANMA;
Bebeklerin %15-20’sinde görülmektedir. Sıklıkla uykunun birinci 2-3 saati içerisinde meydana gelir. Bebek yatağında oturur; ağlama, mırıldanma, inleme yahut yalnızca huzursuzluk fark edilebilir. Kolay sesler yahut sözler çıkarabilir. Ebeveynin sakinleştirmeye yönelik uğraşları sonuçsuz kalır. Terleme, yüz kızarıklığı yahut motor hareketler beklenmez. Ekseriyetle 10-30 dakika ortası sürer. Sabah uyandığında olanları hatırlamaz.
UYKU TERÖRÜ;
Gece uykusunun birinci üçte birinde görülen bir parasomnidir. Bebek uykudan çığlık atarak uyanır ve ajitedir. Motor hareketler, terleme, yüz kızarıklığı ve kalp çarpıntısı da tabloya eşlik eder. Ebeveynin sakinleştirme çabaları bir işe yaramaz. Gündüz uykusunda bu durum beklenmez. Uyku terörü de sabah uyandığında hatırlanmaz. Uyku terörü, kâbuslarla karıştırılabilir.
KÂBUSLAR;
Uyku terörü, NREM devrinde ve birinci 2 yaşta da görülebilmesi, sakinleştirilememe ve sabah uyanınca hatırlanamamasına rağmen, kâbusların çoklukla 2 yaştan sonra görülmeye başlaması, REM periyodunda olması, ebeveynlerin telkinleriyle çocuğun sakinleştirilebilmesi ve sabah uyanınca hatırlanması ayırıcı teşhiste göz önünde bulundurulmalıdır.
EPİLEPSİ NÖBETLERİ;
NREM devri parasomnileri uykuda epilepsi nöbetler ile de karıştırılabilir. Gece nöbetlerin tüm çocukluk çağlarında ve tüm uyku periyotlarında görülebilmesi, daha kısa periyodik olması ama tıpkı gecede tekrar edebilmesi, uyanıklıkta da ortaya çıkabilmesi ayırıcı teşhiste kıymetli kriterler olarak bedellendirilmektedir.
UYURGEZERLİK;
NREM periyodu parasomnilerinden biri de %15 sıklıkta görülen uyurgezerliktir. Bebeklik periyodunda bu emekleme biçiminde ortaya çıkabilir. Bebek bulunduğu oda yahut meskenden emekleyerek yahut yürüyerek ayrılabilir. Daha büyük çocuklarda bu koşma biçiminde de olabilir. Çocuk ajitedir ve uygunsuz davranışlar sergileyebilir. Yüz kızarıklığı ve terlemenin de eşlik edebildiği uyurgezerlik, sıklıkla uyku terörü ile birlikte görülür. Sabah uyandığında hatırlanmaz. Kaza ve mevt riski yaratabilmesi açısından dikkatli olunmalıdır. Uyurgezerlik için güvenlik tedbirlerinin alınması ve çocuğun uyandırılmaya çalışılmaması konusunda aile bilgilendirilmelidir. Fakat epileptik nöbetlerle ayrımı gerekir, ekseriyetle elektroensefalografi (EEG) ile ayırıcı tanıya gidilmektedir.
GASTROÖZOFAGEAL REFLÜ;
Süt çocukluğunda sık görülen uykudan uyanma ve ağlama nedenlerinden biridir. Bazen bu uyanma ve ağlama atağına gövde ve ekstremitelerde kasılma eşlik edebilmekte, bu durum epilepsi ile ayrımını zarurî kılmaktadır. Bu ataklara bazen öksürüğün de eşlik edebilmesi ve uyanıklıkta da misal atakların olması gastroözofageal reflüyü akla getirmelidir. Bu çocuklarda, atak sırasında eş vakitli EEG’de epileptik aktivitenin olmaması ve pH monitorizasyonu ile reflünün gösterilmesi ile teşhis konulmaktadır.
UYKUDA HAREKETLER;
Uyku-uyanıklık geçiş devri parasomnilerinden ritmik hareket bozukluğu ve uyku miyoklonisi bebeklik periyodunda görülen uyku sorunlarından olmakla birlikte, uykuda konuşma bu periyotta beklenmez. Ritmik hareket bozukluğu başını vurma, bedeni sallamak ve sağa-sola dönme olmak üzere 3 tipte görülebilir. Olağan çocukların üçte ikisinde görülür. Erkek çocuklarda, kız çocuklarına nazaran 4 kat daha sık görülmektedir. Ritmik hareket bozukluğu çoklukla 4 yaşından evvel resen sonlanmaktadır. Ritmik hareket bozukluğunun davranış tedavisinde uyku öncesi ritmik hareketlerin yaptırılması yahut ritmik seslerin dinletilmesinin yararlı olabileceği düşünülmektedir.
UYKUDA DİŞ GICIRDATMA
Öyküsü çocukların yarısından fazlasında alınmaktadır. Çenenin makus kapanış sorunları (Maloklüzyon), diş anomalileri, anksiyete, gerilim ve uykuyla bağlantılı teneffüs bozuklukları uykuda diş gıcırdatmanın kolaylaştırıcı yahut tetikleyici nedenleri ortasında sayılabilir. Kronik olarak uykuda diş gıcırdatma, periodontal doku hasarı, diş eti kanaması, diş, çene, yüz ve baş ağrısına neden olabilir.
Uyanma parasomnileri, ayda 1-2 kereden daha az sıklıkta görülüyorsa tedavi gerekmez. Ebeveynlerin düzgün huylu bir durum olduğu ve sıklıkla 1-2 yılda resen güzelleştiği konusunda bilgilendirilmesi uygun olur. Daha sık ortaya çıkan parasomnilerde öncelikle davranış tedavisi uygulanmalıdır. Uyku hijyeni sağlanmalı ve yaklaşık 1 ay kadar olayın beklenen vaktinden 15-20 dakika evvel çocuğun uyandırılması sağlanmalıdır. Ayrıyeten, uyurgezerlik için alarm sistemlerinin de, olayın ciddiyetine nazaran kullanılabileceği akılda tutulmalıdır.
SÜT ÇOCUKLUĞU DEVRİNDE ÇOK AHENGE (HİPERSOMNOLANS)
Literatürde iki yaş altındaki çocuklarda çok uyuklamanın, çoklukla yetersiz uyku mühleti ile ilişkilendirildiği görülmektedir. Narkolepsi tanısı alan hadiseler 2 yaşın üzerindedir. Hipersomnolans, ekseriyetle akut medikal hastalıklara yahut bu nedenle kullanılan sedatif tesiri de olabilen ilaçlara bağlı olarak ortaya çıkar ve süreksiz tiptedir.
SÜT ÇOCUKLARINDA UYKU HİJYENİ İÇİN YAPILMASI GEREKENLER
Süt çocuğu uyku sorununda davranış tedavisinde iki temel yaklaşım, bebeğin mümkün olduğunca minimal ebeveyn uğraşı ile kendi kendini yatıştırarak uykuya dalması ve tekrar uyanma durumunda ağladığı vakit fizikî temastan sakınılmasıdır. Ayrıyeten uyku vakti rutinleri ve masaj da uyku sorunlarının düzeltilmesinde kullanılan sistemlerdendir.
- Sabit uyku saati ve uyku öncesi rutinler
- Bebeğin aç karnına yatırılmaması
- Emziren annelerin kafein içeren eser tüketimini sınırlaması
- Sigara içilmemesi
- Yatak odasının sessiz ve karanlık düzenlenmesi
- Yatak odasının uygun sıcaklıkta tutulması
- Yatak odasının ceza emelli kullanılmaması
- Yatak odasında televizyon, bilgisayar, vb. bulundurulmaması
- Uyku-uyanıklık saatlerinde hafta içi-hafta sonu <1 saat değişkenlik yapılabilir.
Kaynak:Doktor Sitesi