Borderline terimi, birinci olarak psikanalist Adolph Stern tarafından psikoz ile nöroz ortasında bir durum olarak tanımlanmıştır (Oldham, 1991; Pollack, 1999; Tunç, 2016). Borderline kişilik yapısı geçmiş tarihlerde (Şekil 2) çoklu manalarda kullanılmış olup, kişilik tertibi, sendrom ve şimdiki bilinen ismiyle bozukluk olarak tıp terminolojisine girmiştir (Gunderson, 2018). Borderline Kişilik Bozukluğuna bakıldığında psikotik hastalıklara ilişkin özellikler ile nevrotik işlevselliğin bir ortada olduğu görülmektedir (Deniz, 2017).
Borderline Kişilik Bozukluğu (BKB), lisanımızda hudutta kişilik bozukluğu olarak geçmektedir, ağır dürtüsellik, his durumdaki ve kişilerarası bağlardaki dengesizlik, ağır öfke ve intihar davranışı, benlik karmaşası ile karakterize olan karmaşık bir sendrom olarak tanımlanmaktadır (Grant ve ark., 2008; Derin ve Öztürk, 2018). BKB olan bireylerin duygusal, düşünsel ve davranışsal tutarsızlıkları epeyce ağırdır ve bu durum şiddetli duygusal dalgalanmalara, yargılamaların radikal seviyede seyretmesine ve dramatizenin eşlik ettiği çok duygusallıktan dolayı saldırgan davranışlara yol açabilmektedir (Derin ve Öztürk, 2018). BKB olgularının his durumunun saatler içinde değişebildiği yahut nadiren birkaç gün ya da daha uzun müddet değişmeden kalabildiği belirtilmektedir. Bu olguların ayrıyeten, ağır ve süratli değişen his durumlarını da içeren terk edilme ve terk edilme kaygısının tetiklediği öfke patlamaları da gösterebildikleri (Levy, Beeney ve Temes, 2011; Tunç 2016); kişilerarası bağlantılara ve çevresel değişimlere son derece hassas oldukları vurgulanmaktır (Linehan, 1993;Tunç,2016).
BKB teşhisli bireylerde bütünsel, dengeli ve kararlı bir kendilik tasarımı görülmemektedir, vakit zaman kendisine güvenip ve bedelli hissedebilirken; çabucak ardından tam bilakis kıymetsiz olduğunu düşünebilir. BKB’de kimlik bütünlüğünün olmaması nedeniyle, kronik boşluk, can ezası, yalnızlığa ve terk edilmeye tahammülsüzlük görülür (Aydın, 2016). Duygusal, düşünsel ve davranışsal açıdan dengeli bir kişilik örüntüsü sergileyememe, şiddetli duygusal dalgalanmalara, uç noktalarda yargılara ve dramatik, hatta saldırgan davranışlara yol açabilmektedir (Şahin 2009; Aydın, 2016).
BKB, bozukluğun şiddeti ve intihar nedeniyle yüksek mevt oranı ile de dikkat çekmektedir (Klaus ve ark., 2004). BKB hastalarını yönetmek doktorlar ve terapistler için güç olabilmektedir, zira yıllar boyunca tekrarlanan intihar ve kendine ziyan verme teşebbüsleri tedavi sürecinin randımanını düşüren bir durumdur (Oltulular, 2020).
Amerikan Psikiyatri Birliği tarafından (2013) yayınlanan Ruhsal Bozuklukların Teşhis İstatistiksel El kitabı-5 (DSM-V)’ e nazaran Borderline Kişilik Bozukluğu teşhis kriterleri ise şu formda sıralanmıştır:
“1. Gerçek ya da imgesel bir ayrılıktan (terk edilmeden) kaçınmak için çılgınca gayretler gösterirler.
2. Gözünde çok büyütme (göklere çıkarma) ve yerin tabanına sokma uçları ortasında gidip gelen, gergin ve tutarsız kişilerarası bağlar örüntüsü vardır.
3. Kimlik karmaşası, bariz ve daima bir biçimde tutarsız benlik algısı ya da kendilik duygusu bulunur.
4. Kendine ziyan verme mümkünlüğü yüksek en az iki alanda dürtüsellik (örneğin, para harcama, cinsellik, alkol-madde berbata kullanımı, tehlikeli otomobil kullanma, tıkınırcasına yemek yeme) görülür.
5. Yineleyen intihar ile ilgili davranışlar, teşebbüsler, göz korkutmalar ya da kendine ziyan verme davranışı görülür.
6. His durumda besbelli bir tepkiselliğin olmasına bağlı olarak duygulanımda tutarsızlık vardır (örneğin, ağır dönemsel disfori, kolay kızma ya da genellikle birkaç saat, lakin seyrek olarak birkaç günden daha uzun süren bunaltı).
7. Kronik boşluk duygusu mevcuttur.
8. Uygunsuz, ağır öfke ya da öfkesini denetim altında tutamama (örneğin, sık sık kızgınlık gösterme, daima öfkeli olma, sık sık arbedelere karışma) görülür.
9. Zorlanmayla alakalı, gelip süreksiz kuşkucu kanılar ya da ağır çözülme (disosiyatif) belirtileri vardır.”
BKB Etiyoloji
Birçok ruhsal bozuklukta olduğu üzere BKB’ nin gelişiminde de biyolojik, ruhsal ve toplumsal olmak üzere farklı faktörlerin rol oynadığı yapılan çalışmalarla gösterilmiştir. Hiçbir yaklaşım BKB üzere karmaşık bir bozukluğun etiyolojisini açıklamakta tek başına kâfi değildir. BKB gelişiminde, genetik ve çevresel faktörlerin (GxE) birlikte tesiri ile bilhassa biyolojik olarak yatkınlık taşıyan bireylerin çocukluk periyodunda maruz kaldığı çocukluk çağı travmalarının tesirli olduğu bilinmektedir (Cattene ve ark, 2017).
BKB ve Çocukluk Çağı Travmaları
BKB’ nin temelinde tekrarlayan çocukluk çağı travmaları yer almaktadır. Sonda kişilik örgütlenmesinde erken yaşta başlayan bu çocukluk çağı travmaları temel faktördür (Öztürk, 2017; Derin ve Öztürk, 2018). Herman (2007) tarafından yapılan çalışmaya nazaran, BKB olaylarının %81’inde şiddetli çocukluk çağı travması hikayesi olduğu bildirilmiştir (Aydın, 2016). Öbür bir çalışmada BKB teşhisli bireylerin %40-70’inin çocukluk dönenimde cinsel istismar bildirilmiştir; hatta BKB’de bozukluğun şiddeti çocuklukta cinsel istismarın şiddeti ile ilişkilendirilmiştir (Klaus ve ark., 2004). Son 25‐ 30 yılda yapılan çalışmalar çocukluk çağı travmalarının BKB’ de kıymetli rol oynadığını ortaya çıkarmıştır; 1990’lı yıllardan sonra yapılan çalışmalarla ise çocukluk çağı travmalarının bir alt boyutu olan cinsel istismarın, BKB’ li hastaların çocukluk devrinde görüldüğü belirlenmiştir (Menon ve ark., 2016; Derin ve Öztürk, 2018). Çocukluk periyodunda bilhassa bakım veren ya da çocuğun yakın etrafından bireylerce travmatik yaşantılara maruz kalması yaygın bir olgudur; Dünya Sağlık Örgütü (WHO)’nün 2013 yılı datalarına nazaran, tüm çocukların %25-50’sinin fizikî olarak istismar edildiği; Erkeklerin %5 -10’u ve bayanların ise %20’si çocukluk çağında cinsel istismara maruz kaldığı belirtmiştir (WHO, 2013; Oruçlular, 2016). Ülkemizde 2010 yılında UNICEF ve ASPB işbirliği ile yapılan bir epidemiyoloji çalışmasına nazaran; ülkemizde 7 ile 18 yaş ortasındaki çocukların %56’sı fizikî istismara maruz kaldığını ve bu çocukların %49’unun akranları, öğretmenleri, ebeveynleri tarafından duygusal istismara uğradığı; ayrıyeten, %10’nun da cinsel istismara maruz kaldığı bildirilmiştir (UNICEF Türkiye ve ASPB, 2010; Oruçlular, 2016). Ülkemizde kapsamlı bir örneklemde yapılan başka bir çalışmada ise, 12 ile 17 yaş ortasındaki ergenlerde fizikî istismara uğrama oranı %48, cinsel istismara uğrama oranı %8, duygusal istismara uğrama oranı %60, ihmale uğrama oranı %17 ve aile içi şiddete tanıklık oranı %55 olarak bulunmuştur (Yılmaz-Irmak, 2008; Oruçlular, 2016 ). BKB’nin çevresel etiyoloijk faktörlerinde fizikî ve cinsel istismar, ihmal, düşmanca çatışmalar, erken ebeveyn kaybı üzere yaşantılarında tesirli olabileceği bilinmektedir (APA 2013).
Çocukluk çağı travmaları üzerine yürütülen çalışmalar istismar, ihmal ve şiddet mağduru olan çocuk ve ergenlerin bilhassa his düzenleme, dürtü denetimi, dikkat ve biliş, disossiyasyon, kişilerarası alakalar ve bilişsel atıflar üzere bireyin tüm hayatını, gelişimini etkileyen alanlarda kronik ve ruhsal bozukluklar açısından esas risk faktörü altında olduğunu göstermiştir (D’Andrea ve ark., 2012; Oruçlular, 2016).
BKB ve Biyolojik Etiyoloji
BKB ile alakalı biyolojik etiyoloji üzerine yapılan çalışmalarda, genellikle dürtüsellik ile ilgili alana odaklanılmıştır, azalmış serotonerjik aktivitenin BKB gelişiminde tesirli olduğu bildirilmiştir (Rinne ve ark., 2002; Oltulular, 2020).
BKB’nin etiyolojisinde nöro-biyolojik faktörler araştırıldığında limbik sistemin kısımları olan hipokampus ve amygdala’ya odaklanılmıştır. Borderline kişilik bozukluğunda MRG ile hipokampus ve amigdala hacimlerini inceleyen bir çalışmada (Driessen ve ark. 2000; Karakoç, 2014) beyin hacminde değişme olmamasına karşın hipokampus hacminde %16 ve amigdala hacminde %8 azalma olduğunu bildirilmiştir. BKB için şu ana kadar yapılan kısıtlı sayıdaki beyin görüntüleme çalışmalarında hastalığın mümkün etiyolojik faktörü olabilecek değişiklikler bu biçimde saptanmıştır.
BKB’ nin etiyolojik faktörlerinde genetik tesir ve çocukluk çağı travmalarının ortak tesiri duygusal düzensizliğe ve dürtüselliğe neden olarak işlevsizliğe yol açabilmekte, yeniden duygusal düzensizliği ve dürtüsellikleri güçlendirebilecek davranışlar ve psikososyal çatışmalar da tesirli faktörler ortasında gösterilmektedir; ek olarak BKB teşhisli bireylerin bağlanma tarzları üzerine yapılan bir çalışma, bu bireylerin temel bağlanma objelerinde kayıplara ait bilgilerde etiyolojiyi desteklemektedir (Klaus ve ark., 2004).
BKB Epidemiyoloji
DSM‐5’te teşhis kriterleri yer alan BKB’ nin epidemiyolojisine yönelik literatürde çeşitli araştırmalar mevcuttur. Gunderson (2018) BKB’ nin genel popülasyonda %1.7, psikiyatri kliniklerinde ise % 15 civarı oranda görüldüğünü bildirmiştir. Aydın (2016) ise BKB’ nin popülasyondaki ortalama yaygınlığının %1.6‐5.9arasında olduğunu bildirmiştir. Toplumda görülme sıklığına ait datalar %1,2 ile %6 ortasında değişmektedir; BKB hastalarının %75’inin 35‐40 yaşına kadar olağan işleyişe yakınlaştığını, %90’da 50 yaşına kadar güzelleştiğini bulgulamıştır (Derin ve Öztürk, 2018). BKB teşhisli 10 hastadan 1’inin intihar teşebbüsünün başarılı sonuçlandığı da bildirilmiştir (Paris, 2019). Cinsiyet dağılımına bakıldığında, BKB olan hastalarla yapılan 23 çalışmanın meta-analizinde %77’sinin bayan olduğu belirtilmiştir, psikoterapiye gelen hastaların %80’ini bayanlar oluşturmaktadır (Fyer ve ark 1994).
Kaynak:Doktor Sitesi