Narsissus’un efsanesinden isim alan ve bugünkü narsisizme dönüşüm süreci hala devam eden bir seyahattir. Psikanalistler, kişilikleri, özsaygılarını kendileri dışından onay alarak sürdürme eforu etrafında örgütlenmiş bireyleri narsisistik olarak isimlendirirler (McWilliams, 2017). Narsisizm psikanalizde Otto Rank’in ve Sigmund Freud’un yazıları üzerinden seyahatine başlamıştır; bugün ise günlük lisanımızın bir modülü haline gelmiştir (Schmidt 2019). Narsisizmin söz manası; bireyin kendi bedenine yönelttiği dilek ve haz manasına gelmektedir (Özsaydın,1984; Karaaziz ve Fazilet Atak, 2013). Narsisizm sözü birinci kere 1898 yılında psikanalitik kuramcı H. Ellis tarafından ruhsal bir kavramı açıklamak maksadıyla kullanılmış ve Ellis narsisizmi bilhassa bayanlarda görülen ve cinsel dürtüleri bireyin kendisine hayranlıkla yöneltmesini içeren hisler olarak açıklamıştır (Rozenblatt, 2002; Karaaziz ve Fazilet Atak, 2013).
Freud, “narsisizm” sözünü Cinsellik Teorisi Üzerine Üç Deneme isimli makalesinde kullanmıştır; Freud’un, “Narsisizm Üzerine Bir Giriş” isimli makalesi narsisizm üzerine birinci kıymetli çalışması olarak kabul edilir ve narsisizmin psikanalizdeki yeri bu makaleye dayanmaktadır. Freud narsisizmi: Dış dünyadan çekilen libidonun benliğe yönetilmesiyle ortaya çıkan bir durum olarak açıklamaktadır; Freud kişinin iç dünyasından değil de dış dünyadan obje yatırımını çekerek oluşturulduğunu söylediği narsisizmi birincil ve ikincil olarak ayırıp narsisizmi birincil bir narsisizm üzerine eklenen ikincil bir narsisizm olarak kavramlaştırır (Freud, 1914; Karaaziz ve Fazilet Atak, 2013). Narsisizmin anlaşılması konusunda en büyük katkıyı psikanalitik teorilerden Obje Münasebetleri ve Kendilik Kuramı sağlarken, günümüzdeki değerini muhafazasını 1980 yılında yayımlanan DSM-III’e borçludur. (Ozan ve ark., 1980; Karaaziz ve Fazilet Atak, 2013).
Patolojik Narsisizm ve Olağan Narsisizm
Narsisizm olağan ve patolojik seviye olarak iki eksende tabir bulmaktadır: Olağan narsisizm, bireyin kendisi, yakın etrafı ve etrafındaki öteki bireylerle ahengi ve etrafının beklentilerini karşılayabileceği hissini yaşantılaması olarak tanımlanmaktadır (Rozenblatt, 2002; Karaaziz ve Fazilet Atak, 2013). Bireyin, kıymet ve özgüveninin hiçbir kuşku duyulmaksızın olabildiğince yüksekte bulunması ve öbürleri tarafından gelen tenkit ya da olumlu/olumsuz tesirlerin kişinin özgüvenini olumsuz tarafta etkileme gücünün en aza indirildiği durumdur; birey etrafındaki oburlarının onla ilgili görüş ve fikirleriyle beslenmek yerine kendisiyle ilgili olan görüş ve kanılarına odaklanır ve de özgüvenini bu halde kabartarak doyurur (Akhtar, 1989; Karaaziz ve Fazilet Atak, 2013). Bireyin başkaları tarafından sevilme, beğenilme, takdir edilme vb. reaksiyonlar alması her insanı keyifli eder; işte bu beklentiler ya da ihtiyaçlar narsisistik ihtiyaçlardır ve bu ihtiyaçlara tüm beşerler muhtaçlık duymaktadır. Bu odakta gaye etraf tarafından kendince hak ettiği bedeli almak ve kabul görmek olarak görülmektedir. Bu uğraşın akabinde kendince hak ettiğine inandığı bedeli ya da kabul edilmeyi yaşayamayan birey ise narsisistik yaralanma, kırılma yaşayabilir.
Patolojik narsisizm ise bireyin kendinden büsbütün emin ve diğerlerinin niyetlerini önemsemez bir halla davranmalarına karşın içsel süreçte büsbütün oburlarının kanılarıyla beslenmeye açıktır. Bu durum da bu bireylerin dış görünüşlerindeki abartılı itimatları ve kendinden emin hallerinin tersine iç süreçlerinde kendilerine güvenmeyen bireyler olduklarının göstergesidir (Karaaziz ve Fazilet Atak, 2013).
Bu durum bir biçimde tepki formasyon olarak görülebilir. Patolojik narsisizmdeki en kıymetli nokta bireyin büsbütün dıştan gelen yorumlarla beslenmeye açık ve muhtaç olmasıdır. Olağan narsisizmle patolojik narsisizmin ayırımını sağlayan ve farkını ortaya koyan noktada budur. Tıpkı vakitte patolojik narsisizmde bireyler kendi içlerinde kendilerine yönelik değersizlik ve kendilerinde güzellerine gitmeyen başka olumsuz özelliklerini etraflarına projekte ederek rahatlama yolunu seçmektedir. Bu nedenledir ki; patolojik narsisizm bireylerde kendilerine yönelik söz edilen olumsuz hislere, tenkitlere çok hassas tutumlar (aşırı öfke, saldırganlık vb.) görülür (Kernberg, 1975; Karaaziz ve Fazilet Atak, 2013). Aslında patolojik biçimde narsisist bireyler kendilerini, kendilerine nazaran bir halde tehdit ettiğine inandıkları durumlardan korumak ismine bir nevi savunma sistemi geliştirip bu biçimde bir kişilik tertibi içerisine girmiş üzeredirler.
Narsistik kişilik bozukluğu 1980 yılında APA tarafından DSM-III’te: “Grandiyöz stilde değerli ve eşsiz olma hissini yaşantılama; muvaffakiyet, güç, zeka, hoşluk üzere kavramlara sınırsız bir biçimde sahip olduğuna inanma yahut ülkü aşk düşlemini kurma; olumsuz hayat olaylarına tahammülsüzlük; rastgele bir sorumluluk almadan ayrıcalık ve hak talebi içerisinde olma; eşduyuma olabildiğine az derecede sahip olmak, hatta olamamak” olarak yer almıştır. Psikodinamik yaklaşıma nazaran, çocukluk çağında yaşanan dehşet, başarısızlık, bağımlılık gereksinmelerinin ebeveyn yokluğu ya da rastgele bir rahatsızlık sonucu ihmal edilmesi, tenkit ya da sergilediği davranışlara yönelik alaycı reaksiyonlar görmesi, patolojik narsisizmin gelişmesine ve bunu narsisistik kişilik bozukluğuna yol açmasına sebep olmaktadır (Güleç ve Köroğlu, 1998; Karaaziz ve Fazilet Atak, 2013).
Şiddet
Şiddet, birey tarafından taammüden karşıdaki şahsa ya da bireylere yapılan ziyan verici davranışların ve olayların tümünü içermektedir; toplumumuzda sıkça başvurulan bu hareket şekli maddi ve manevi çıkar, menfaatlerin elde edilmesini sağlamak hedefiyle fizikî, kelamlı, ruhsal davranış cinsidir. Şiddetin içerisinde öfke, saldırganlık üzere iki ana kavram bulunmaktadır (Amirigargiri, 2013). Saldırganlık bir şahsa, başkasına yahut objeye yönelik yaralayıcı ve kırıcı davranışlar olarak tanımlanabilir. (Özmen, 2004).
Öfke ve saldırganlık kavramlarını birbirinden farklı bir halde düşünmenin imkansız olduğunu literatürü incelediğimizde karşımıza çıkmaktadır; bu durum iki kavramın eş manalı kavramlar haline gelmesine sebep olmuştur (Özmen, 2004). Öfke bir his olarak, saldırganlık ise bir davranış biçimi, dürtü olarak tanımlanmaktadır.
Freud (1954) saldırganlığı, mutlak bir haz aramak ve ağrıdan kaçmak için verilen birinci reaksiyon olarak açıklamıştır. Daha sonra Freud’ un fikirleri, dürtü temelli ve sadizm odağında olmuştur; fikrini geliştirmesi ile dürtü kuramını açıklamıştır: Ömür dürtüsü (Eros) ve mevt dürtüsü (Thanatos) kavramları bu kuramda yer almıştır.. Son kavramsallaştırmayla birlikte, saldırganlığı mevt dürtüsünden kaynaklanan, doğuştan gelen bir dürtü olarak tanımlamıştır. Dürtü kavramı, Freud’un insan ruhsallığını anlayabilmek açısından geliştirdiği temel kavramlardan biridir ve yeni bir teorik lisan oluşturmasında kıymetli bir fonksiyonu yerine getirmiştir; Dürtü kuramı düalist bir nitelik arz eder; birinci kuramda cinsel dürtüler-kendini müdafaa dürtüleri (benlik dürtüleri) ikiliği olarak karşımıza çıkarken, 1920 yılında Haz Prensibinin Ötesinde isimli çalışmasında ortaya koyduğu ikinci kuramında hayat dürtüleri-ölüm dürtüleri aksiliği olarak kavramlaştırılır ( Terbaş, 2018). Freud‟a (1969) nazaran, her insan Thanatosu sürdürür ve bu nedenle saldırganlık kaçınılmaz lakin onun söz niyeti ve ömür dürtüsünün yardımıyla değiştirilebilir. Bu engellenmeye çalışıldıkça daha çok agresif bir davranış ortaya çıkabilmektedir (Amirigargiri, 2013).
Herbert Rosenfeld Freud’un Eros ve Thanatos’a dair kavramlaştırmasını narsisistik durumlara uygulayarak narsisizmin anlaşılmasında adeta çığır açmıştır. Rosenfeld (1971) kaynaşmamış durumdaki vefat dürtüsünün klinik uygulamada özgün biçimiyle –ölüm dileği ya da hiçlik durumuna çekilme– formunda görülmediğini belirterek objelere ya da kendiliğe yönelik yıkıcı süreçler biçiminde tezahür ettiğini argüman ederek, münasebetiyle kuramında “narsisizmin yıkıcı ve libidinal görünümlerine” odaklanmıştır (Terbaş, 2018)
Terbaş’ın Psikanalizin Lisanı Dergisi’nde yayımlanan makalesinde (2018): “Rosenfeld’e (1971) nazaran “libidinal narsisizm”de kendiliğe çok oranda bedel verme, kendiliğin idealleştirilmesi kelam mevzusudur; bu yeterli objelerle ve onların nitelikleriyle tümgüçlü içe-atımsal ve yansıtmalı özdeşleşmelerin edinilmesi yoluyla olmaktadır. “Yıkıcı narsisizm”de de kendiliğin idealleştirilmesi kelam bahsidir, ama bu defa kendiliğin tümgüçlü yıkıcı tarafları idealleştirilir. Kendiliğin yıkıcı tarafları objeye bağımlı olmayı arzulayan, objeye muhtaçlık duyan libidinal kendiliğe ve libidinal obje ilgisine karşı yöneltilirler. Kendiliğin yıkıcı tarafları sessiz, kapalı bir biçimde çalışabilir: Objenin kendilikten başka olduğunun algılanması kendiliğin idealleştirilmesi açısından bir tehdit oluşturur ve kendiliğin yıkıcı tarafları besbelli hâle gelir. Hastanın kendi yaratıcı süreçlerine atfettiği bedelli nitelikleri objenin ihtiva ettiğini fark etmesi küçük düşme ve bozguna uğrama hislerine neden olur. Birebir vakitte kendiliğe yönelik yıkıcı tesirler de görünecektir. Birtakım hastalar çok depresif olabilirler ve intihar teşebbüsünde bulunabilirler; vefat isteği duyabilirler, vefat idealleştirilebilir ve meselelerin tek tahlil yolu olarak görülebilir.”
Rosenfeld’e nazaran (1971) hastanın yıkıcı narsisizmi adeta bir “çete” üzere örgütlenmiştir; bu çetenin başkanı, çetenin tüm üyelerini suça yönelik yıkıcı faaliyetlerde bulunmaları için denetim eder. Narsisistik örgütlenme sadece yıkıcı narsisizmi güçlendirmekle kalmaz, tıpkı vakitte gücü sürdürmeye ve statükoyu devam ettirmeye yönelik savunucu bir emel da taşır. Burada asıl maksat örgütlenmenin zayıflamasını ve üyelerin yıkıcı örgütlenmeyi terk etmelerini ve kendiliğin olumlu taraflarına katılmalarını önlemektir (Terbaş, 2018).
Değişmek, yardım almak yıkıcı narsisistik örgütlenme tarafından bir kusur ya da yetersizlik halinde tecrübelenir.
Yeni literatür de genelikle, narsisizm kavramının farklı toplumlarda da saldırganlık ile münasebetlerini ele almıştır; Narsisizm ve bilhassa saldırgan davranışlar ortasında güçlü bir bağlantı görülmektedir.
Kaynaklar
Akhtar, S. (2016) Ağır Kişilik Bozukluklarının Teşhis ve Sağaltımı için Müracaat Kitabı. İzmir: Meta Basım.
Amirigargari, A. (2013) Bayana Yönelik Şiddet, Narsizm ve Saldırganlık Ortasındaki Bağ, Haliç Üniversitesi, Toplumsal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, İstanbul
Karaaziz, M., Fazilet Atak, İ. (2013) Narsisizm ve Narsisizmle İlgili Araştırmalar Üzerine Bir Gözden Geçirme, Obje Psikoloji Mecmuası, 1 (2), s.44-59.
Köroğlu, E., Bayraktar, S. (2007) Kişilik Bozuklukları, 1. Basım, Ankara: HYB
McWilliams, N. (2017) Psikanalitik Teşhis, Klinik Süreç İçinde Kişilik Yapısını Anlamak. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
Özmen, S.K. (2004) Aile İçinde Öfke ve Saldırganlığın Yansımaları, Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Mecmuası, Yıl: 2004, Cilt: 37, Sayı: 2, 27-39
Schmıdt, A. (2019) Kernberg ve Kohut’un Narsisistik Kişilik Bozukluğu Kuramlarının Karşılaştırması, Review, Türk Psikiyatri Mecmuası 2019;30(2):137-41
Terbaş, ö. (2018) Ömür Dürtüsü-Ölüm Dürtüsü Diyalektiği, Psikanalizin Lisanı Mecmuası, 9 Temmuz 2018 , Sayı Eros // X Thanatos, Genel, Yazılar
Kaynak:Doktor Sitesi