Hayatımızdaki insanlara nasıl bağlanırız? Neden bazılarımız bir romantik münasebete basitçe başlayabiliyorken diğerlerimiz bunun sadece kanısından bile rahatsız olabiliyor? Neden kimi beşerler problemlerini kendi kendine çözmeyi tercih ediyorken kimileri paylaşmayı tercih ediyor? Gerek romantik ilgilerimizde gerekse arkadaşlık münasebetlerimizde etrafımızdaki beşerlerle benzeri durumlar yaşasak da bu durumlara çok farklı hallerde yaklaşabiliyoruz ve farklı yansılar verebiliyoruz. Pekala bu farklılıkların kaynağı nedir?
Günümüze kadar bu soruya çeşitli yollardan çeşitli karşılıklar aransa da “Bağlanma Teorisi” mevcut karşılıklar ortasından en sağlamı olarak karşımıza çıkıyor. O denli ki bu teori, çocukluk ve yetişkinlikteki yakın bağlantılarımızı manalandırmak hedefiyle geliştirilen teoriler ortasında tahminen de psikoloji biliminde en çok tesir bırakan ve bilimsel deliller açısından en güçlü teori olarak görülüyor.
Birinci vakitlerde çocuk-ebeveyn bağını daha âlâ anlayabilmek emeliyle ortaya atılmış olsa da artık yetişkinlerin münasebetlerini incelemekte de sıklıkla kullanılıyor. Bu teorinin temelinde insanların itimat, huzur, sevgi üzere gereksinimlerini bir diğerinden sağlama gereksinimi yatıyor. Bağlanma teorisine nazaran, bu gereksinim çocuklukta ebeveynlere karşı hissedilirken ileri yaşlarda bu figürün yerini genellikle romantik partnerler alıyor. Teoriye nazaran, erken çocukluk periyodunda ebeveynlerimizle yaşadığımız tecrübeler, ileride yakın olduğumuz insanlara karşı beklentilerimizi de şekillendiriyor. Bu beklentilerin de hayatlarımızı şekillendiren son derece kıymetli faktörler olduğunu dikkate aldığımızda, çoğunlukla beklentilerimizi karşılayan beşerlerle birlikte olduğumuzu ve sonuç olarak ebeveynlerimizle kurduğumuz alakalara benzeri tecrübeler yaşadığımızı görüyoruz.
Bağlanma Teorisi ortaya atıldıktan kısa bir mühlet sonra; 12 aylık çocuklarla yapılan araştırmalarda, çocukların genellikle 3 farklı bağlanma kategorisine ayrıldığı gözlemleniyor3. Bunlar; inançlı bağlanma, kaygılı-kararsız bağlanma ve kaçıngan bağlanma cinsleri olarak ayrılıyor.
İnançlı bağlanan çocuklar ebeveynlerinden uzak kaldıklarında huzursuzluk hissedip olumsuz yansılar verseler dahi tekrar bir ortaya geldiklerinde hemen sakinleşip, olağana dönüyorlar. Bu çocuklar ebeveynlerinin varlığında kendilerini inançta hissedip bağımsızca etrafı anlamaya ve oyun oynamaya yöneliyorlar. Çeşitli araştırmalardan elde edilen bulgular göz önüne alındığında, çocukların %67’sinin bu kategoride olduğu varsayım ediliyor.
Kaygılı-kararsız bağlanan çocukların ise ebeveynleri yanlarındayken bile huzursuz oldukları görülüyor. İnançlı bağlanan çocukların bilakis, bu çocuklar yaşadıkları güvensizlik hissinden ötürü huzurlu bir halde çevreyi keşfedemiyor ya da oyun oynamak üzere aktivitelere yönelemiyorlar. Ebeveynlerinden ayrıldıklarında huzursuzluk hissediyorlar, ebeveynleri geri döndüğünde bile kolaylıkla sakinleşemiyorlar ve ebeveynlerine duydukları kızgınlığın geçmesi vakit alabiliyor. Çocukların %12’sinin bu kategoride olduğu düşünülüyor.
Kaçıngan (kaçınmacı) bağlanan çocuklar ise birden fazla vakit ebeveynlerine karşı kaçınma davranışları gösteriyorlar. Tıpkı odadayken bile onlarla fazla irtibat kurmuyorlar, ayrıldıklarında ağlamıyorlar ve bir ortaya geldiklerinde de ebeveynle bir temas kurmaya çalışmıyorlar. Çocukların %21’inin de bu kategoride olduğu düşünülüyor.
Bilim insanları yetişkinlerde bağlanmayı kategorilere ayırmaktansa bir düzlem üzerinde incelemenin daha uygun olduğunu düşünüyorlar, zira aslında beşerler sonları net olan bir kategoriye uymuyorlar. Bağlanma tarzımız bu yüzden bağlanma düzleminde bulunan iki eksen üzerinden bedellendiriliyor: bağlanma telaşı ve bağlanma kaçınması. Bağlanma derdi kişinin bağlantılarına dair telaşlarıyla ilgiliyken, bağlanma kaçınması kişinin bir münasebet kurmaktan ne kadar kaçındığını ölçüyor. Bağlanma tarzları de bu iki eksenden oluşan düzlemde 4 kategoriye ayrılıyor. Buna nazaran şayet kişi düşük bağlanma telaşına ve düşük bağlanma kaçınmasına sahipse, bu kişi düzlemin inançlı bölgesinde bulunuyor.
İnançlı bölgede olmak kişinin genellikle diğerleriyle yakınlık kurmaktan rahatsız olmadığına, kendini bir diğeriyle inançta hissedebildiğine ve bir diğerinden dayanak almaktan kaçınmadığına işaret ediyor. Bu bireyler bağlantılarında genel olarak bir itimat ve bağlılık sorunu yaşamıyorlar. Kişi şayet yüksek bağlanma telaşına ve düşük bağlanma kaçınmasına sahipse, bu kişi telaşlı bölgede yer alıyor. Bu özelliğe sahip beşerler karşılarındaki beşere fazlaca yakınlık gösteriyor ve sıklıkla terkedilme korkusu yaşıyor. Düşük bağlanma derdi, yüksek bağlanma kaçınması kişiyi kaçıngan bölgeye yerleştirirken hem yüksek bağlanma korkusu hem de yüksek bağlanma kaçınması kaygılı-kaçıngan bölgeye denk geliyor. Kaçıngan bölgedeki beşerler duygusal olarak diğerlerine yaslanmaktan hoşlanmıyor ve çoğunlukla sırf kendilerine güveniyorlar. Yakınlık duygusu onları geren ve rahatsız eden bir his olarak kendini gösteriyor. Kaygılı-kaçıngan bölgedeki beşerler ise bir yandan yakınlık kurmak isterken başka yandan diğerine güvenmekten korktukları için samimi münasebetler kurmakta zahmet çekiyorlar.
Bağlanma cinslerini temellerinde yatan bilişsel, duygusal ve davranışsal etkenleri inceleyerek daha yeterli anlayabiliyoruz. Örneğin, bilişsel seviyede, inançlı bağlanma tipine sahip şahıslar öbür insanlara güvenme konusunda daha olumlu oluyorlar ve öteki insanların yakınlık beklentilerini karşılayabileceklerine inanıyorlar. Öteki bağlanma çeşitlerinin bu hususta genel olarak olumsuz olduğu görülüyor. Telaşlı yahut kaçıngan bağlanan şahıslar, öbür insanlara güvenemeyeceklerini düşünüyorlar.
Duygusal seviyede, inançlı bağlanan bireyler her vakit artlarını kollayacak ve gereksinim duyduklarında danışabilecek birileri olduğunun farkında oluyor ve toplumsal ilgilerinde kendilerini daha inançlı ve rahat hissediyor. Bu nedenle de hayatı olağan temposunda yaşamak ve toplumsallaşmak bu şahıslar için daha kolay oluyor. Öte yandan, bağlanma tasası yüksek olan bireyler bağlantılarına dair daimi bir endişe ve tasa hissi taşıyor; öbür insanların onlara gereksinim anında takviye vermeyeceği konusunda endişeleniyorlar. Bağlanma kaçınması yüksek olan beşerler ise kaçınma ve öfke üzere negatif hisler taşıyor. Bu bireyler öbür beşerlerle olan münasebetlerini sınırlama ve öbür insanların yanındayken kendilerini rahatsız hissetme eğilimi gösteriyorlar.
Davranışsal seviyeye bakıldığında, inançlı bağlanan bireyler bir meseleleri olduğunda genellikle yakınlarıyla sağlıklı bağlantı kuruyor ve onlardan dayanak alıyorlar. Bağlanma derdi yüksek olanlar ise gerilim sinyalleri yayıyor ve bunların öbürleri tarafından anlaşılmasını bekliyorlar. Ek olarak, sıklıkla ilgi talep etme ve öfke gösterme üzere davranışlar sergiliyorlar. Bağlanma kaçınması yüksek olan bireyler ise genellikle öteki bireylerden bir beklentiye girip talepte bulunmak yerine kendilerini geri çekiyorl ar.
Bağlanma cinsleri, insanların yakın münasebetlerinde iki değerli faktörle yakından alakalı: bağlılık ve yakınlık. İnançlı bağlanan beşerler bağlantılarında sağlıklı ve rahat bir halde bağlılık ve yakınlık geliştirirken; korkulu bağlananlar ise münasebetin gereğince olgunlaşmasına vakit vermeden fazlaca samimiyet ve bağlılık kurmaya çalışabiliyor, başka beşerlerle gereğinden fazla bilgiyi çok kısa müddette paylaşma eğilimi gösterebiliyorlar. Kaçıngan bağlananlar ise alakada bağlılık kurma konusunda isteksiz olabiliyor ve beşerlerle ortalarına aralık koyarak paylaşımda bulunmaktan kaçınabiliyorlar.
Bağlanma cinslerimiz hayatımızın birçok alanında, fakat en kıymetlisi yakın münasebetlerimizde, büyük rol oynuyor. Bu da gösteriyor ki bebeklik ve çocukluk devrinde tecrübelenen olaylar, hayatımız boyunca bağlarımızı ve bizi etkilemeye devam ediyor. Yeniden de unutmamak gerekir ki, kişinin sahip olduğu bağlanma çeşidi, kolay olmasa da, vakitle değişebiliyor.
Kaynak:Doktor Sitesi