Bağımlılık?
Bir unsurun yahut alkolün bariz bir etkiyi elde etmek için alınması sürecinde ortaya çıkan, bedensel, ruhsal ya da toplumsal sıkıntılara karşın alımının devam etmesi; bırakma isteğine karşın bırakılamaması, tıpkı etkiyi elde edebilmek için giderek alınan madde/alkol ölçüsünün artırılması ve alma isteğinin durdurulamaması durumudur*.
Alkol Bağımlılığı
1849 yılında Magnus Huss günümüzde hala kullanılan “alkolizm” terimi ile “deliryum tremens” ve “kronik alkolizm” tanımlamalarını yapmıştır*. 1992’de National Council on Alcoholism, alkol bağımlılığını içki üzerinde denetimin kaybedildiği, içkinin bedensel, ruhsal, toplumsal ve yasal sıkıntılara yol açacak biçimde içildiği, süreğen ve ilerleyici bir hastalık olarak tanımlamıştır*. Bugün alkolizm; kişilik özellikleri, öğrenme düzenekleri, psikoanalitik dinamikler, psikososyal etkenler, aile sistemleri temelinde ele alınmasının yanısıra, alkolün psikofarmakolojisi, genetik yapı, biyolojik yatkınlık, psikiyatrik ve tıbbi ek teşhis üzere farklı birçok istikametten de ele alınmaktadır *.
*akt: Çarkcı, 2014
Alkol bağımlılığı, bireyin vücut ve ruh sıhhatini, aile, toplum ve iş ahengini bozan bir hastalıktır(Öztürk ve Uluşahin, 2016).
Alkol bağımlılığının en kıymetli özelliği içme üzerindeki özdenetimin yitimidir, bu özellik olağan içme ile alkol kullanım bozuklukları ortasındaki sonun belirlenmesine de yardımcı olmaktadır
Alkol kullanan herkes bağımlı mıdır?
Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) 1960 yılında alkol bağımlılığını “Kişinin alkol kullanmasının iş yaşantısına mani olmasının değil iş yaşantısının kişinin alkol kullanmasına mani olduğunu düşünmeye başlama” formunda tanımlamıştır (Akt: Gürgen, 2017).
Ruhsal Bozuklukların Tanısal ve Sayımsal El Kitabı (DSM)’nin 1952’deki birinci baskısı ve sonraki baskıları değerlendirildiğinde yıllar içerisinde alkol/madde kullanım bozukluklarına ayrılan kısımların oranındaki artış dikkat çekmektedir
Tanısal Gelişimi
DSM’nin birinci yıllarında alkol kullanımına ait bilgiler bir sayfa ile sonlu kalmakla birlikte sosyopatik kişilik bozukluğu başlığı altında incelenmiştir.
Birinci kere DSM-III ile berbata kullanım ve bağımlılık ortasında ayrım yapılmıştır.
DSM-IV, berbata kullanım ile bağımlılık ortasındaki farkı devam ettirmiştir
DSM-5’te Husus ile alakalı Bozukluklar ve Bağımlılık Bozuklukları ana başlığı altında Alkol Kullanım Bozukluğu (AKB) ismiyle yer almıştır, ziyanlı kullanım ve bağımlılık üzere kavramlar ortadan kaldırılmıştır.
Teşhis Ölçütleri
DSM-5 Teşhis Ölçütleri;
A. On iki aylık bir müddet içinde, aşağıdakilerden en az ikisi ile kendini gösteren, klinik açıdan besbelli bir ıstıraba ya da fonksiyonellikte düşmeye yol açan, problemli bir alkol kullanım örüntüsü:
1. Birçok sefer istendiğinden daha büyük ölçüde ya da daha uzun vadeli olarak alkol alınır.
2. Alkol kullanmayı bırakmak ya da kontrol altında tutmak için daima bir istek ya da bir sonuç vermeyen eforlar vardır.
3. Alkol elde etmek, alkol kullanmak ya da yarattığı tesirlerden kurtulmak için gerekli etkinliklere çok vakit ayrılır.
4. Alkol kullanmaya içinin gitmesi ya da alkol kullanmak için çok büyük bir istek duyma ya da kendini zorlanmış hissetme.
5. İşte, okulda ya da meskendeki pozisyonunun gereği olan esas yükümlülüklerini yerine getirememe ile sonuçlanan, yineleyici alkol kullanımı.
6. Alkolün tesirlerinin neden olduğu ya da alevlendirdiği, daima ya da yineleyici toplumsal ya da kişilerarası problemler olmasına rağmen alkol kullanımını sürdürme.
7. Alkol kullanımından dolayı değerli birtakım toplumsal, işle ilgili aktifliklerin ya da eğlenme-dinlenme etkinliklerinin bırakılması ya da azaltılması.
8. Yineleyici bir biçimde, tehlikeli olabilecek durumlarda alkol kullanma.
9. Büyük bir olasılıkla alkolün neden olduğu ya da alevlendirdiği, daima ya da yineleyici bedensel ya da ruhsal bir sorunu olduğu bilgisine rağmen alkol kullanımı sürdürülür.
10. Aşağıdakilerden biriyle tanımlandığı üzere, dayanıklılık (tolerans) gelişmiş olması:
a. Esrikliği ya da istenen etkiyi sağlamak için bariz olarak artan ölçülerde alkol kullanma ihtiyacı.
b. Birebir ölçüde alkol kullanımının sürdürülmesine rağmen besbelli olarak daha az tesir sağlanması.
11. Aşağıdakilerden biriyle tanımlandığı üzere, mahrumluk gelişmiş olması.
a. Alkole has mahrumluk sendromu
b. Mahrumluk belirtilerinden kurtulmak ya da kaçınmak için alkol (ya da benzodiyazepin üzere yakından bağlı bir madde) alınır.
Bu teşhis ölçütlerinden;
2-3 belirtinin olması ağır olmayan alkol kullanım bozukluğu,
4-5 belirtinin olması orta derecede alkol kullanım bozukluğu,
6 ya da daha fazla belirtinin olması ağır derecede alkol kullanım bozukluğuna işaret eder.
Sıklık ve Yaygınlık
Türkiye Ruh Sıhhati Profili araştırmasına nazaran 12 aylık yaygınlık bayanlarda %0.1; erkeklerde ise %1.7 seviyesinde genel toplumda %0.8 olarak bulunmuştur*.
Yaygınlık odaklı yapılan genel taramada ise alkol bağımlılığı oranı %0.08 ile %8.5 ortasında bulunmuştur*.
*Öztürk ve Uluşahin, 2016
2003 yılında Dünya Sağlık Örgütü tarafından yayınlanan Dünya Sağlık Taraması Çalışmasına nazaran; Türkiye’de 18 yaş üzeri nüfusta yaşamboyu alkol kullanımı oranı %18.9, alkol kullanım bozukluğu oranı %1.1 olarak saptanmıştır*.
Alkol bağımlılığı en çok 22-35 yaşları ortasında görülmektedir*.
Neden ve Nasıl?
Alkol kullanım bozukluğu nedenleri ortasında biyolojik faktörlerden genetik faktörler başta olmak üzere birçok faktör rol oynamaktadır.
Genetik Faktörler…
Alkol kullanım bozukluğu tanısı alan olgularda genetik faktörlerin rolü %40-60 ortasında değişkenlik göstermektedir. Alkol kullanım bozukluğu olan hastaların çocuklarında bağımlılık riski 3-4 kat daha fazladır. Öteki açıdan bakıldığında evlat edinme çalışmalarında biyolojik ebeveyninde alkol kullanım bozukluğu olan alkol kullanım bozukluğu olmayan ebeveynlerin çocuklarında alkol kullanımı daha fazla saptanmıştır. Bu da genetik faktörlerin tesirini göstermektedir
Ruhsal Faktörler…
Alkol kullanımı ve alkol bağımlılığı üzerine geliştirilen birçok teori alkol kullanımını gerginlik azaltma, kişinin daha güçlü hissetmesini sağlama ve travmatik yaşantıları azaltma üzere sebeplere bağlamaktadır. Alkol kullanımı ile ilgili sorun yaşayan şahısların tasalarını azaltmak, gündelik gerilim faktörleriyle kolay baş edebilmek gayesiyle alkol kullandıkları gözlemlenmiştir.
Gürgen, 2017
a.Psikanalitik Pencereden Bakıldığında
Psikanalitik açıdan bakıldığında gelişim evrelerinde çok baskıcı ve cezalandırıcı süperegoya sahip bireyler, yaşadıkları bunaltı hislerini alkol alarak azaltma eğilimi gösterirler (*). Obje alakaları bakış açısıyla bağımlılık; sevgi objesinin kazanılması ve kaybedilmesi süreci olarak ele alınmaktadır. Bağımlılık, problemli obje alakalarının bir sonucu olarak ortaya çıkmakta, alınan alkolün tesiri azaldığında rahatlık ve itimat hissi yerine güvensizlik eza hissi baş gösterir ve kişi bu ambivalan durumlar ortasında masraf gelir (*). Çocukluk çağında yaşanan travmalar bireylerin alkol ile bu stil bir bağ kurmasına neden olmaktadır (*).
*Akt: Gürgen, 2017
b.Davranışçı Pencereden Baktığımızda
Davranışçı teorilere bakıldığında daha çok gözlenebilen ve ölçülebilen davranışların üzerinde durulmuştur. Alkol almaya birinci başlandığı vakitlerde alkolün keyif alma ve ödüllendirici tesiri alkol alımını olumlu istikamette desteklemektedir ve genel popülasyon üzerinde içme alışkanlığının ilerlemesinde kıymetli rol oynamaktadır
Gürgen, 2017
c.Bilişsel ?
Bilişsel teoriler kapsamında toplumsal öğrenme teorisi ele alınmaktadır. Bu teoriye nazaran alkol kullanım bozukluğu toplumsal etraftan öğrenme yoluyla oluşmaktadır.
d.Kişilik Özellikleri
Ferdî faktörlerin alkol kullanmaya başlama, devam ettirme, berbata kullanma ve bağımlılık geliştirme ile ilgisinin olduğu gösterilmiştir.
Bağımlılığa sahip bireylerde “yenilik arayışı” erken yaşlarda alkol kullanmaya başlamanın belirleyicisi olarak gözlenmektedir.
Bu özellikler bağımlılığa sahip olan bireylerin daha kırılgan, inançsız, ödül ihtiyacında daha çok dışa dönük olan, kolay sıkılan ve maksatlarının izlerinde gitmekte zahmet çeken özellikler olduğunu düşündürmektedir (*).
*Akt: Gürgen, 2017
Çevresel Tesir
Toplumların alkol kullanımına olan bakışları toplumda alkolizm oranını etkilemektedir (*). Sosyokültürel özellikler ve inanç sistemi bireylerin alkol kullanma alışkanlığını etkileyen toplumsal faktörler olarak karşımıza çıkmaktadır.
Bilhassa çocukluk ve ergenlik periyodunda aile içinde alkol kullanan bireylerin rol model olarak alınması alkol kullanımına başlamada tesirli olduğu gösterilmiştir
*Akt: Gürgen, 2017
Tedavinin temel unsurları ..
Tedavinin temel unsurları aşağıda verilmiştir(Ögel, 2014):
1. Her bireye uygun tek bir tedavi metodu yoktur. Her bireyin kendine ilişkin meseleleri vardır ve uygulanacak tedavi metodu kişisel özelliklere nazaran belirlenmelidir.
2. Tedavi için hazır olunmalıdır. Zira husus kullanıcıları tedaviye girmekte ve kullandıkları maddeyi bırakmakta kararsızdırlar. Karar verdikleri devirde tedavinin hazır olması kıymetli bir avantaj olacaktır.
3. Tesirli tedavi bireyin yalnızca unsur kullanımıyla değil, çeşitli ihtiyaçlarıyla başa çıkmaya uğraşır. Bireyin toplumsal, ailevi, ekonomik ve yasal meseleleriyle uğraşabilmeliyiz.
4. Bireyin tedavi programı süreklilik göstermeli ve kişinin değişen ihtiyaçlarına uyabilmelidir. Tedavi mühletince bireyin ihtiyaçları değişebilir, bu nedenle gerekli esneklik gösterilebilmeli ve uygulamalarda gerekli değişiklikler yapılabilmelidir.
5. Tedavinin tesirli olması, bireyin tedavide kaldığı müddet ile yakından alakalıdır. Kısa vadeli tedavilerin aktifliği düşüktür. Mühlet uzadıkça muvaffakiyet artmaktadır.
6. İlaç ve ruhsal tedaviler birlikte uygulanabilmelidir
7. Husus kullanan ya da kullandığı unsura bağımlı olan bireylerde görülen ruhsal meselelerin tedavisi birlikte ele alınmalı ve eş vakitli olarak tedavi edilmelidir. Zira bu bozuklukların birlikte görülme sıklığı epeyce fazladır.
8. Detoksifikasyon tedavinin başlangıcıdır. Lakin uzun müddetli aktifliği yoktur. Tek başına detoksifikasyonun aktifliği çok düşüktür.
9. Bireyin tedavi sırasında unsur kullanıp kullanmadığı daima araştırılmalıdır. Tedavi sırasında tekrar başlama sık görülür. Fakat bunun testlerle takip edilmesinin bireye de faydası vardır. Böylelikle kişi kendini denetim etmeyi öğrenir. Testlerle erken teşhisin konması da tedavi eden için kıymetli bir avantajdır.
10. Yardım sırasında kesinlikle AIDS, hepatit, tüberküloz üzere enfeksiyon hastalıklarının takibi yapılmalıdır. Hasta bu mevzuda bilgilendirilmeli, kelam konusu hastalıklar konusunda riskli davranışlar düzeltilmeye çalışılmalıdır.
11. Unsur bağımlılığında düzelme uzun periyodiktir ve sıklıkla birçok sefer tedavi gerektirir. Husus bağımlılığı kronik bir hastalıktır ve başka kronik hastalıklar üzere tekrarlayabilir ve tekrar tedavi gerekir.
Alkol Bağımlılığı tedavisi, birinci adım olarak tabip tarafından ve detoksifikasyon süreci ile başlar;
Psikososyal tedaviler ile sürdürülür..
Tedavinin kademeleri
Tıbbi tedavi
Psikososyal tedavi
“Kişinin tedavisine tıbbi tedaviyle başlanmalıdır.”
Birinci yardım (1.-2. gün): Entoksikasyon ya da akut mahrumluk belirtileri ve akut tıbbi meseleleri tedavi edilir. İntihar ve saldırganlık, akut anksiyete tepkisi ve akut psikotik tepkileriyle uğraşılır.
Erken periyot (0-4 hafta): Detoksifikasyon devam eder. Detoksifikasyon sırasında ruhsal dayanak sağlanır. Motivasyon artırılmaya çalışır. Kısa danışmanlık yapılabilir
Uzun periyot (4-24 hafta): Kronik tıbbi problemleri araştırmak ve tedavi etmek gerekir. Ruhsal bozuklukları araştırmak ve gerekiyorsa tedavisini yapmak kıymetlidir. Aile dayanağı sağlanmalıdır.
Rehabilitasyon (6 ay-2 yıl): Uzun periyodik tedavi programına iştiraki izlenmeli, uzun periyodik tedavi programına girmesine yardımcı olunmalıdır. İzlemeye devam etmeli ve bağlantı koparılmamalıdır.
Ögel, 2014
Son olarak…
Bağımlılık farklı faktörlerden kök alan, sürdürülen ve multidisipliner yapı ile çözümlenmeye odaklanılan bir hastalıktır,
O halde, bağlanmadan, bağımlılıklar olmadan,
ÖZGÜR OLUN,
SAĞLIKLI KALIN.
Yararlanılan Kaynaklar
Amerikan Psikiyatri Birliği(APB) (2014), Mental bozuklukların tanısal ve sayımsal el kitabı, beşinci baskı (DSM-V) Washington DC, 2013’ten çeviren Köroğlu E, Doktorlar Yayın Birliği, Ankara, 2014.
Coşkunol, H.(2017) Bağımlılığa Genel Bir Bakış, XI. Ulusal Alkol ve Unsur Bağımlılığı Kongresi, Belek, ANTALYA
Çarkcı, Ö.H. (2014) Alkol Bağımlılarında Yüzde Dışavuran Hislerin Tanınması ve Ayırt Edilmesi ile Aleksitimi ve Kişilik Boyutları Bağı. Tıpta uzmanlık tezi, Bakırköy Prof.Dr. Mazhar Osman Ruh Sıhhati ve Hudut Hastalıkları EAH: İstanbul
Darçın, A.E., (2014) Bağımlılık, Yasal Sultan Süleyman Eğitim ve Araştırma Hastanesi. Ekim,2014
Gürgen, A.( 2017) Alkol Kullanım Bozukluğu Olan Hastalarda Çocukluk Çağı Travmaları ve His Düzenleme Zahmetinin Araştırılması: Kesitsel Denetimli Çalışma, Tıpta uzmanlık tezi, Çanakkele Onsekiz Mart Üniversitesi, Çanakkale.
Öztürk, M. O., Uluşahin, N. A. (2016). Ruh Sıhhati ve Bozuklukları. Ankara: Bayt.
Ögel K. Sigara, Alkol ve Husus Bağımlılığı Tedavi Programı (SAMBA) – Uygulayıcılar için kaynak kitapçık. 2. Sürüm. Yine Yayınları, İstanbul, 2014
Kaynak:Doktor Sitesi