AFAZİ
Afazi beyinde meydana gelen bir hasarın lisan dominant hemisferi etkilemesi sonucu ortaya çıkan, bireyin lisanı anlaması, üretmesi ve kullanmasında sıkıntılara neden olan bir irtibat bozukluğudur (Lapointe, 2004; Papathanasiou ve ark., 2012). Afazi sonucunda lisanın tüm bileşenlerinde (sentaks, semantik, morfolojik, pragmatik) ve tüm lisan modalitelerinde (konuşma, yazma, okuma, müzik söyleme); hem alıcı edici hem de tabir edici boyutta meseleler ortaya çıkabilir (Papathanasiou ve ark., 2012). Afazi, okuma, yazma, konuşma, jest kullanımının yanında, entonasyonu, vakit farkındalığı, matematiksel süreçleri ve trafik işaretleri, araçların ikaz sirenleri, para hesabı üzere kolay süreçleri de etkileyerek bireyin günlük yaşantısını sekteye uğratan bir durumdur (Lapointe, 2004). Merkezi hudut sistemindeki fonksiyon bozukluğu sonucu oluşur ve çok taraflı bir bozukluktur (Lapointe, 2004). Bireyin beynin yalnız lisan alanlarını değil, tıpkı vakitte düşünme, hafıza, bilgi işlenmesinin denetim edilmesi ve öteki kognitif işlevlerin da içinde bulunduğu hudut sistemini de tesirler (Lapointe, 2004). Lakin yeniden de sınıflama yapmak çok zordur. Zira edinilmiş lisan bozukluklarında bilişsel sorunlar ortaya çıkmaktadır (Wiig, Alexander, & Secord, 1988, Papathanasiou ve ark., 2012).
Afazinin Etiyolojisi
Serebrovasküler olay ya da inme afaziye neden olur. İnme ya da beyin krizi beyefendisine kan akımının olmaması ya da azalması durumunda ortaya çıkar. Beyin bu taşınan kan akımı sayesinde gereksinimi olan besin unsurlarını alır. Şayet beyin hücreleri muhakkak bir mühletin üstünde bu besin unsurlarını alamazlarsa beyin hücrelerinde mevt ya da hasar meydana gelmeye başlar. Kan pıhtısı, travmatik beyin hasarı, beyinde tümörler, olağandışı hücre büyümesi afaziye neden olabilmektedir. Alzhemier, Parkinson ve öbür nörodejeneratif hastalıklar ise beyin hasarına neden olarak hafıza, sorun çözme, yargıda bulunma, tertip ve planlama yapma ve lisan işlevlerinde bozulmalara neden olabilirler. (Lapointe, 2004)
AFAZİ SINIFLAMASI
Afazinin sınıflandırılmasında lezyon yerlerinin belirlenmesinin yanında; lisanın bileşenlerinin kıymetlendirilmesi, konuşmanın tahlil edilmesi, tekrarlama, işitsel manaya, okuma ve yazma kıymetlendirilmesi yapılmaktadır.
Broca Afazisi: Lisanın bileşenlerinin neredeyse tamamının kaybıdır (Ardila, 2010). Broca afazili bireylerin gramerleri ya çok sonludur ya da hiç yoktur, yalnız izole olarak sözleri söyleyebilir ve anlayabilirler. Lisandaki uzamsal kavramları hatırlamayabilirler. Kullanılan eklerin yerine diğer ekler koyabilirler ya da ekleri hiç kullanmayabilirler (Ardila, 2010; Caplan, 2006; Özeren, 2002). Broca afazisinde en sık görülen durumlar ise;
1. Konuşmanın motor bileşeninde meydana gelen sıkıntılardan ötürü artikülasyon bozuklukları görülür (Ardila, 2010).
2. Agramatizm. Birtakım durumlarda cümleleri tek söz seviyesine indirerek söyleyebilirler (Caplan, 2006).
Broca afazili bireylerde kolay bir konuşma sırasında hiçbir manaya bozukluğu olmadığı düşünülebilir; lakin kompleks bir konuşma bu bireylerde manaya zahmetlerinin yaşandığını ortaya çıkarmaktadır (Özeren, 2002).
Wernice Afazisi; Leksikal repertuarın azaldığı ve lisanı anlamada zorlukların yaşandığı bir durumdur (Ardila, 2010). Wernice afazili bireyler konuşmadaki akustik sinyalleri tam olarak ayırt edemezler, leksikal ve semantik ilgilerde zorluk yaşarlar, fonem ve söz seçimleri etkilenmiştir. Fakat sözdizimi büyük oranda korunmuştur (Ardila, 2010). Bu bireyler sözleri çağırmakta ve kelimeyi manası ile ilişkilendirmekte zorlanırlar. Hasebiyle Wernice afazili bireyler 3 alanda zorluk yaşarlar.
1. Fonem ayırt etme (işitsel-sözel agnozi),
2. Sözel hafıza,
3. Leksikal/semantik ilişkilendirme (Ardila, 1993).
Transkotikal Duyusal Afazi; Akıcı konuşma, manaya bozukluğu, ve tekrarlamanın korunmuş olması ile karakterize olan bir afazi tipidir. Bu afazi tipini Wernice afazisinden ayıran en kıymetli özellik tekrarlamanın varlığıdır (Özeren, 2002). Konuşma sırasında sıklıkla bağlamla ilgisiz olarak konuşabilirler (Ardila, 2010).
Transkortikal Motor Afazi; Tekrarlamanın korunduğu, lakin akıcı bir konuşmanın olmadığı, fonemik ve küresel parafazilerin olduğu, isimlendirmenin olmadığı bir durumdur (Schoeman & Merwe, 2010¸ Özeren, 2002; Ardila, 2010).
Anomi; Konuşmanın akıcı olduğu, artikülasyon ve gramer kusurlarının konuşma sırasında bulunmadığı; fakat isimlendirme zorluklarının yaşandığı bir durumdur.
Kondüksiyon Afazi; Spontan konuşmanın olağana yakın ve akıcı olduğu, gramer açısından genellikle hakikat fakat parafazilerin olduğu, isimlendirme zorlukları yaşanan bir afazi tipidir (Özeren, 2002) Bilhassa bir sözün tekrar edilmesi istendiğinde gerçek olarak tekrarlama yapılamamaktadır (Schoeman ve Merwe, 2010).
Küresel Afazi; Sözel bağlantı yeteneğinin tamamına yakın formda etkilenmesi ile karakterize, akıcı olmayan bir konuşmanın olduğu, işitsel manaya ve lisanın tüm bileşenlerinin etkilendiği bir durumdur (Schoeman ve Merwe, 2010).
Kaynak:Doktor Sitesi