Geçtiğimiz günlerde bir dizi/film platformunda izlediğim ‘’Sosyal İkilem’’ (The Social Dilemma) belgeseli son periyotta dikkatimi çeken bir bahse değinmem gerektirdiğini hissettirdi; Manipülasyon Bazlı Teknoloji.
Teknolojinin 2000’lerin başından itibaren süratli gelişimi ve toplumsal medyanın yaygınlaşmasıyla, bağlantının ağları hayatımızın merkezine yerleşti. Bugün dünya üzerinde Facebook, Twitter, İnstagram, Pinterest vb. toplumsal medya platformlarını tüketmeyen çok az kişi kaldı. İnsanoğlu haberleşme aracı olarak dumanı kullanırken, yeni teknoloji kitle bağlantı araçları ile artık dünyanın her noktasından birebir anda haberi olabiliyor. Fakat bütün bu gelişmeler sanki insan organizmasını nasıl etkiledi? Bedenimizin kaptan köşkü beyin tüm bu gelişmelere ahenk sağladı mı?
‘’Bağımlılık’’ çeşitleri içerisine son periyotta Toplumsal medya bozukluğu/bağımlılığı dahil oldu. Toplumsal Medya Bağımlılığı Amerikan Psikiyatri Birliği tarafından her 10 yılda bir güncellenen ve Ruhsal rahatsızlıkların tanısal el kitabı olarak kullanılan DSM-5’te bir bozukluk olarak tanımlanmamaktadır lakin, literatürde toplumsal medya bağımlılığı bir davranışsal bağımlılık olarak bedellendirilmektedir. Bağımlılık biyolojik olarak kısaca, yapılması zevk veren aktivitelerin salgıladığı dopamin nörotransmitterlerinin bağımlı olunacak madde/eylem tesiriyle olağandan fazla salınması ve böylelikle dopamin istikrarını bozarak beynin ödül/zevk merkezini tahrip etmesiyle oluşur. Yüksek dopamine tolerans gösteren beyin artık olağan dopamin salgılayan aktivitelerden çok yüksek dopamin salgılayan madde/eylemleri tercih eder.***
Belgeselde Facebook, Twitter ve İnstagram’ın eski mühendis ve yazılımcılarının da söz ettiği üzere, yazılımlarda oluşturulan algoritmalar bireylerde kumar bağımlılığı gibisi bir bağımlılık tipi gelişmesine neden olmaktadır. Kumar makineleri, Psikolojide pekiştirme tarifeleri tiplerinden biri olan değişken aralıklı pekiştirme üzerine programlanmıştır. Bu tarifeler için literatürde davranış değişikliği oluşturmanın ruhsal sistemi olarak bahsedilmektedir. Değişken aralıklı tarife; sergilenen davranışın akabinde gelen pekiştirecin ne vakit geleceği aşikâr olmayan tarifedir. İşte psikoloji hakkında bu bilinenin tesiriyle de bireylerin fazla dopamin salgılamasını ve toplumsal ağa bağımlı olması sağlanmaktadır. Eserin ana tüketicisi insandır.***
Toplumsal medya platformlarının tasarım teknikleri ana gaye olan para kazanma uğruna bireylerde bilinçsiz bir alışkanlık oluşturma üzerine konseyidir. Zihnin savunmasız olduğu ve nasıl manipüle edileceği mühendisler tarafından çok uygun bilinmektedir. Eski çalışanların tabirine nazaran platformlar kurulurken ‘’psikolojide insanı ikna etmekle ilgili bilinen herşeyi teknolojiye nasıl aktarabiliriz? ‘’ üzerine çalışmalar yapılmıştır. Toplumsal medya şirketlerinin mühendislerinin yanı sıra kimi devletlerin yahut istihbarat güçlerinin toplumsal medyayı algı operasyonları düzenlemek üzere kullandığını bilinmektedir. Oluşturulan algoritmaları bilen güçler muhakkak bölgelerdeki siyasal iklimleri değiştirmek, seçimleri manipüle etmek yahut darbe tabanı oluşturmak üzere hedefler için kullanabiliyor.
Toplumsal medyanın bahsettiğimiz bu karanlık yüzünü görebiliyoruz fakat başka yandan hayatımızın merkezinde yer alan toplumsal ağları kullanmamamız bizi gündemin dışına itecektir. Kişilerarası irtibat sisteminin yaygın aracı olarak kullandığımız Whtasapp’ı tek başımıza yok sayamıyoruz.
Kurumsal reklamların yapıldığı, bilgi alma kaynağına dönüşen Facebook yahut Twitter’dan uzak kalamayabiliriz. Lakin bu şirketlerin para kazanma yahut öteki güzel niyetli olmayan gayelerini bilip, insan psikolojisinin nasıl manipüle edilmeye çalışıldığı noktasında farkındalığımız artarsa kullanım formumuz ile makus maksatların gerçekleşmesine yardım etmemiş oluruz.
Bu sorun aslında üzerinde uzun uzun konuşulması, çalışılması gereken bir mevzu olarak önümüzde durmaktadır. Bu yazıya sığmayacak birçok dinamikleri toplumsal medya tüketicilerinin bilmesi ve ona nazaran kullanması gerekmektedir. Son olarak, beynimize uyarıcı bombardımanı olan bir vakitten geçiyoruz. Bütün algı operasyonlarına direnelim, ruh sıhhatimizi koruyalım, şuurlu olalım, farkında olalım…
(www.netflix.com / The Social Dilemma belgeselini izlemenizi öneriyorum.)
Kaynakça:
-www.netflix.com/ The Social Dilemma
-Psikolojiye Giriş / Rod Plotnik / Kaknüs Psikoloji
-www.nöropsikiyatriarsivi.com/Öğrenme Psikolojisi
-www.npistanbul.com/amatem
Kaynak:Doktor Sitesi