“Psikolojik travmayı çalışmak, hem doğal dünyadaki insan yaralanabilirliği
hem de insan tabiatındaki kötülük kapasitesiyle yüz yüze gelmektir.”
J.L. Herman, Travma ve Güzelleşme.
Travma, Fransızca “trauma” sözünden lisanımıza intikal etmiş olup lisanımızda tıp alanında: “Bir doku yahut organın yapısını, biçimini bozan ve dıştan mekanik bir reaksiyon sonucu oluşan lokal yara, örselenme.”, psikoloji alanında “sarsıntı, örselenme” manasında karşılık bulmaktadır (TDK, 2020). Örselenme (travma) kavramı bireyin ruhsal ve bedensel varlığını çok değişik biçimlerde sarsan, inciten, yaralayan her türlü olay için kullanılmaktadır (Öztürk ve Uluşahin, 2016).
Ruhsal travma, genel olarak mağdurların çok eksenli semptomlar verebilmesine yol açan ve hem ferdî hem de toplumsal boyutları olan ruhsal reaksiyon ve süreçler olarak tanımlanabilir; çok geniş bir tarif spektrumu olan travmatik yaşantılar, çocukluk çağı travmaları kadar toplumsal şiddeti, terörizmi, ülkelerarası savaşı, iç savaşı, ulaşım kazalarını ve doğal afetleri de içermektedir (Öztürk ve ark, 2019). Ruhsal travma güçsüzlerin bir felaketi, ferdi afeti olarak görülebilir. Travma anında kurban ezici bir kuvvet tarafından çaresiz hale getirilir, kuvvet doğanınki olduğunda, afetten kelam ederiz; kuvvet öbür bir insanınki olduğundaysa, vahşetten kelam ederiz (Herman, 2016). Travmatik olaylar insanlarda denetim, bağ kurma ve mana duygusu veren olağan davranış sistemlerini altüst eder; Travmatik tepkiler aksiyon beyhude olduğunda meydana gelir ve ne direnme ne de kaçma mümkün olduğunda, insani öz-savunma sistemi altüst olur ve düzensizleşir (Herman, 2016). Travmatik durum, objektif tehdit ile öznel baş edebilme gücü ortasındaki yaşamsal dengesizliktir; bu süreç aslında bir “travmatik girdap” tır ve bireyin ruhsal gelişiminde dissosiyatif yaşantılarla karakterize olan kesintiye yol açar; varoluşsal boyuttaki bu tehdide karşın uygun bir reaksiyon vermenin imkansızlığı ise “travma paradoksu” olarak yaşantılanır (Öztürk, 2018).
Ruhsal travma bireyin güçsüzlüğü ile yüzleşmesi durumudur, birey maruz kaldığı bu durum karşısında çaresizlik hissi ile birlikte evvelce evvelden kullanmış olduğu başa çıkma yolları artık eski fonksiyonunu görmemekte ve her bireyin maruz kaldığı travmatik olaya reaksiyonu farklı olabilmekte ve bu reaksiyonun mağdurun yaşı, cinsiyeti, eğitim seviyesi, uygar hali, kişilik yapısı, olayı anlamlandırışı, geçmiş travmatik tecrübeleri, başa çıkma yolları, toplumsal dayanak vs. üzere değişkenlere nazaran farklılaştığı bilinmektedir (Derin ve Öztürk, 2018). Travmatik olaylar; depresyon, anksiyete bozuklukları, alkol ve uyuşturucu unsur kullanımı ve bağımlılığı, travma sonrası gerilim bozukluğu, hudutta kişilik bozukluğu ve dissosiyatif bozukluklar üzere birçok ruhsal hastalıklara neden olabilmektedir (Ross, 2007; Derin ve Öztürk, 2018). Bunlar ortasından travma sonrası gerilim bozukluğu ve dissosiyatif bozuklukların varlığı için travmatik olay kuralı kritik değere sahiptir (Bayraktar, 2018).
1980 yılında birinci sefer “psikolojik travma” bir teşhis haline gelmiş, o yıl Amerikan Psikiyatri Birliği (APA) ”Travma Sonrası Gerilim Bozukluğu (TSSB)” ismi altında yeni bir kategoriyi, resmi mental bozukluklar elkitabına almıştır; APA tarafından 2013 yılında yayınlanan Ruhsal Bozuklukların Tanısal ve Sayısal El Kitabı (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders-DSM)’na nazaran travma ve tetikleyici etkenle alakalı bozukluklar başlığı altında: Tepkisel Bağlanma Bozukluğu, Sınırsız Toplumsal İştirak Bozukluğu, Travma Sonrası Gerilim Bozukluğu, Akut Gerilim Bozukluğu, Ahenk Bozuklukları, Tanımlanmış Öteki Travma ve Tetikleyici Etkenle Bağlı Bozukluklar ve Tanımlanmamış Öteki Travma ve Tetikleyici Etkenle Bağlantılı Bozuklukların yer aldığı görülmektedir.
DSM‐5‘te Travma Sonrası Gerilim Bozukluğu, olağan insan yaşantılarının dışında olan ve bu tecrübeleri yaşayan her birey için yüksek seviye gerilim içeren durumlar sonrası duygusal, bilişsel, toplumsal ve davranışsal bozuklukları içeren uzamış ve olağandışı reaksiyonlardan oluşan psikiyatrik belirtilerin toplamıdır; genel olarak TSSB belirti kümeleri istem dışı gelişen belirtiler (örn: Olayı yine yaşıyor üzere olma, olayın rahatsız eden anıları), kaçınma (örn: olayla ilgili fikir, his vs. uzak durma), bilişlerde ve duygudurumdaki değişim (örn: Olayın değerli bir kısmını hatırlayamama, süreklilik gösteren olumsuz duygular) ve travmatik olayla ilgili uyarılmışlık ve reaksiyon gösterme biçimde değişiklik (örn: Daima tetikte olma, konsantrasyon güçlüğü) olarak ele alınmaktadır (Bayraktar, 2018).
Dissosiyatif Bozukluklar ise, çocukluk çağı ruhsal travmalarının tesiriyle oluşan, intihar teşebbüsleri, kendine ziyan verici davranışlar, amnezi, şuurda kesintiler, konsantrasyon zahmeti, duygudurumda dalgalanmalar, reviktimizasyon, öfke denetim sorunları, kimlikte belirsizlik hisleri, anguaz, depresyon ve sorunlu yakın bağ dinamikleriyle söz edilebilen bir psikopatoloji olarak tanımlanmaktadır (Öztürk, 2017).
Travma Sonrası Gerilim Bozukluğu ve Dissosiyatif Bozukluklar’ın etiyolojisinde travmatik tecrübelerin varolduğu bilinmektedir, ek olarak genellikle ruhsal bozuklukların etiyolojik faktörlerine bakıldığında da insan eliyle ortaya çıkan travmatik tecrübeler, hastalıklar, kazalar ve doğal olayların olduğu görülmektedir.
Türkçe ve yabancı literatürde ruhsal travma, dissosiyasyon ve posttravmatik gerilim bozukluğu bağlamında yapılan araştırmalar incelendiğinde çok farklı örneklemlerle, farklı travmatik tecrübelerle yapılan araştırmaların çoğunluğunda husus çocukluk çağı travmatik tecrübeleri ve ortaya çıkan dissosiyasyon ve TSSB olarak kendini göstermektedir (Bayraktar, 2018). Her birey, çocukluk periyodunda gerilim verici olaylarla karşılaşır ve bu yaşantılar olağan şartlar altında travmatik bir sürece dönüşmez; lakin gerek yaşanan gerilim verici olayların şiddeti meydana geldiği aile ve etraf şartlarının uygunsuzluğu bu yaşantıları travmatik bir sürece dönüştürebilir (Ross, 2007; Öztürk, 2017; Derin ve Öztürk, 2018).
Bu açıdan travmanın hem objektif hem de subjektif bir boyutu olduğunu da tabir edilebilir ve travmatik yaşantıların objektif – subjektif boyutları kadar bu süreçte travmanın erken yaşta başlaması, şiddeti, müddeti ve sıklığı da hayli değerlidir; artık günümüzde psikotravmatolojik açıdan erken yaşta başlayan yenileyici çocukluk çağı travmalarının bireyin çocukluk, ergenlik ya da yetişkinlik devirlerinde dissosiyatif bir bozukluğa neden olduğu net olarak tabir edilmekte ve klinik görüşme ve psikometrik değerlendirmelerle de kanıtlanabilmektedir (Öztürk, 2017; Derin ve Öztürk, 2018 ).
“Bireyler ve toplumlar travmaları tarafından yönetilirler.” E. Öztürk, Travma ve Dissosiyasyon
Kaynaklar
Amerikan Psikiyatri Birliği (APA) (2013), Mental bozuklukların tanısal ve sayımsal el kitabı, dördüncü baskı (DSM-V) Washington DC, 2013’ten çeviren Köroglu E, Doktorlar Yayın Birligi, Ankara, 2014.
Bayraktar S. (2018) Ruhsal Travma, Dissosiyasyon ve Porttravmatik Gerilim Bozukluğu. Öztürk E, editör. Ruhsal Travma ve Dissosiyasyon. Ankara: Türkiye Klinikleri; 2018. p.1-7.
Biçer, Ü, Tırtıl L, Kurtaş Ö, Aker, T(2009) İsimli Psikiyatri, Klinik Gelişim Mecmuası, 2009: 20-22
Derin G, Öztürk E (2018) Dissosiyatif Bozukluklar Ve Hudutta (Borderline) Kişilik Bozukluğunda Ruhsal Travma, Bartın Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Mecmuası ISSN: 2602‐3520 E‐ISSN: 2547‐9865 Cilt: 3, Sayı: 3, s. 29‐41
Herman J L (2016) Travma ve Güzelleşme, Literatür Yayınları
Özden, M Ş (2018) Travma ve Dissosiyatif Bozukluklar Genel Bir Bakış Bartın Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Mecmuası ISSN: 2602‐3520 E‐ISSN: 2547‐9865 Cilt: 3, Sayı: 3,s.71‐7
Öztürk, M. O., Uluşahin, N. A. (2016). Ruh Sıhhati ve Bozuklukları. Ankara: Bayt.
Öztürk, E (2017) Travma ve Dissosiyasyon: Dissosiyatif Kimlik Bozukluğunun Psikoterapisi ve Aile Dinamikleri. Nobel Tıp Kitabevi, İstanbul.
Öztürk, E (2018) Psikotarih Ruhsal Travma ve Dissosiyasyon, Turaz Akademi İsimli Bilimler 2018, Celbiş, O, editör. Akademisyen Kitabevi
Türk Lisan Kurumu (TDK) (2020) https://sozluk.gov.tr/, 12.04.2020
Kaynak:Doktor Sitesi