Son günlerde dost ve akrabalarımın hastalık durumlarından ötürü hastanelerde fazla mühlet geçirdim. Bilhassa koronavirüs lanetiyle gayret eden hasta ve hasta yakınlarının yanında olmaya çalıştım, elimden geldiğince yardımcı oldum.
Bir yandan hayat öyküsü devam edenlerin, yaradanın sevdiklerine bahşettiklerinin sevincini yaşarken, başka yandan vadesi dolan, hakkın rahmetine kavuşanların kederini yaşadık.
Münasebetiyle ben de bu hafta kayıptan sonra yas psikolojisine değinmek istedim.
İnsanoğlunun hayat seyahatinde denetim edebildiği yaşantıların yanı sıra bir de elinde olmayan acı verici tecrübeler vardır. Kendi denetimimizde olmayan acı verici yaşantıların başında sevilen birinin kaybı gelir.
Kaybın çabucak akabinde geride kalan yas devrine girer. Acı veren durumlara maruz kalınması sonucunda yas tutmak doğal bir reaksiyondur ve yaşanması gerekir. Şayet birey kayıptan sonra yas tutmuyorsa orada olağandışı bir durumdan bahsedebiliriz.
Yas süreci çok zorlayıcıdır. Bu periyodun fizikî, duygusal, bilişsel ve davranışsal kimi belirtileri vardır.
Birey yas periyodunda boğulacakmış üzere hissetme, iştah azalması, suçluluk hisleri, çaresizlik, ümitsizlik, kaybı hatırlatacak uyaranlardan kaçma, kayba inanmama üzere insani belirtiler gösterebilir. Bu belirtiler de şahıstan bireye farklılık gösterir. Her birey için birebir yas periyodu belirtilerinden kelam edemeyiz.
Kayıp yaşayan bireyde yas tutma süreci patolojik bir duruma gelmemişse şayet ülkü gaye; kaybı kabullenip hayatını yine düzenleyebilmesidir. Tabi bunun için de belli basamaklardan geçilmesi öngörülür.
Kaybın öğrenildiği birinci kademede birey şok ve hissizlik yaşar.
İkinci etap olarak kişi kaybı reddeder ve bir toplumsal çekilme durumu olabilir. Yahut hiçbir şey olmamış üzere kaybı inkar edebilir.
Birey birinci ve ikinci evreyi doğal sürecinde atlatırsa yaşama yavaş yavaş ahenk göstermeye başlama ihtimali artar. Birinci ve ikinci kademelerin tehlikesi depresif alevlenmeler olur.
Üçüncü etaba doğal süreçte geçebilen birey, kaybedilen kişinin geri gelmesini ister. Sorgulama, yalnızlık ve öfke yaşanan devrin içerisindedir. Bu gerçek hislerin yaşanması ahenk sağlama uğraşına işaret eder.
Son etapta ise kişi elinden bir şey gelmediğini hissetmesi ile birlikte çaresizlik hisleri yaşar ve daha sonrasında bir kabullenme sürecine girilir. Yas reaksiyonlarının yoğunluğundaki azalmayla birlikte kişi yaşama adapte olmaya başlar.
Bu kademelerin yazıldığı sıra ile gitmesi koşul değildir. Sırada değişiklik olabilir.
Lakin;
Bireyin yas süreci altı ile yirmi dört ay ortasında yatışmıyorsa orada bir patolojik yas tehlikesinden bahsedebiliriz.
Kişi kayıptan yirmi dört ay sonra ağır suçluluk hisleri yaşıyorsa, öz kıyım fikirleri varsa, öfkesine hakim olamıyorsa, kaybedilen kişinin anıları ve eşyaları ile daima bir ilgilenme varsa, somatik badireleri oluyorsa bir uzamana başvurulmasının vakti gelmiştir.
Olağan seyrinde giden bir yas süreci için kayıp yaşayan bireylere şunları öneririm;
-Kendinizi diyaloğa kapatmamaya çaba edin.
-Ağlamanıza mani olmayın. Ağlamak hislerinizin olduğunu gösteren doğal ve gevşetici bir davranıştır.
– Temel fizikî gereksinimlerinizi ihmal etmeyin. (uyku, beslenme vb.)
– Yas sürecini vakte bırakmaya çalışın. Daima unutma uğraşına girerseniz aslında kabullenme basamağını uzaklaştırmış olursunuz.
-Kaybedilen kişi ile ilgili özel günlerin zorlayıcı tesirine hazırlıklı olun.
-Yas sürecinin farkında olun, bu süreci yaşamaya müsaade verin, her şeyin bir anda eskisi üzere olacağını beklemeyin.
-Benzer kayıplar yaşamış şahıslarla konuşmak düzgün gelebilir.
-Mezar ziyareti yapmak, dua etmek, acınızı yaşamak güzel gelecektir. Kederinizi bastırmayın.
-Günlük toplumsal aktivitelerinizden uzaklaşmayın. Kayıptan sonra yavaş yavaş toplumsal hayatınıza dönmeniz yararınıza olacaktır.
Bu vesileyle geçtiğimiz günlerde kaybettiğimiz, hayatının her devrini uygunluk ve hoşluklarla geçirmiş, akabinde yüreğimiz dolu bir halde hoş insan dediğimiz dayım Süleyman Peker hocamıza Allah’tan rahmet diliyorum. Bütün sevdiklerimizin, yeterli insanların yerleri cennetin en hoş köşesi olsun…
Kaynak:Doktor Sitesi