Anksiyete (kaygı), bireyin; tehdit edici yahut korkutucu durumlarla karşılaştığında bedeninin bilişsel, fizyolojik ve davranışsal olarak verdiği yansılar bütünüdür. Tasa bozukluğu ise korkunun bir tehlike olmadığı halde kendini göstermesi, uzun müddet devam etmesi ve çok ağır biçimde hissedilmesidir. Günümüzde korku bozuklukları çocuk ve ergen psikiyatrisinin en yaygın sorunlarından biri olarak karşımıza çıkmaktadır. Telaş, öteki tüm hisler üzere gerekli ve fonksiyonel bir işlevi olan bir histir. Fakat, bu korku hayatın akışında bir bozulmaya sebep oluyorsa uzman takviyesi alınması gerekebilir.
Anksiyetenin belirtileri duygusal, bilişsel, davranışsal ve bedensel olarak kendini gösterebilir. Şuurun sislenmesi, dikkati toplayamama, fikir blokları, denetimini elinde tutma zahmeti, başa çıkamama korkusu, mevt korkusu, diğerleri tarafından yanlış değerlendirilme korkusu üzere durumlar bilişsel belirtilere, kaygı, tasa, dehşet duygusu, tedirginlik, gerginlik, sonluluk, çaresizlik üzere durumlar duygusal belirtilere, kaçma, kaçınma, huzursuzluk, olduğu yerde duramama, hareketsiz donakalma, uyum bozukluğu üzere durumlar davranışsal belirtilere ve çarpıntı, kan basıncında artma ya da azalma, bayılma hissi/bayılma, yüz kızarması, teneffüs sayısı ve derinliğinde artma, iştahsızlık, bulantı, kusma, sık idrara çıkma, terleme, titreme üzere durumlar ise bedensel belirtilere örnek verilebilir. Çocuklarda tasa bozukluğu genellikle bedensel semptomlarla kendini göstermektedir.
Bilhassa hislerini söz etmesi için uygun ortamın sunulmadığı çocuklarda tasa kendini ‘öfke ve saldırganlık’ olarak da gösterebilir. Korkulu çocuklar genellikle muhakkak rutinlerine sadık kalmak isterler. Günü planlı yaşamak ve öngörebilmek onlar için telaşlarını rahatlatıcı bir işleve sahiptir. Lakin birtakım nedenlerle rutinleri bozulduğunda çok reaksiyonlar verebilir ve huzursuzlanabilirler.
Çocuklarda görülen korku bozukluklarına bakıldığında genellikle; ayrılık korkusu, toplumsal telaş, panik bozukluk yaygın anksiyete ve özgül fobiler görülmektedir.
Yaygın anksiyete bozukluğu, çocuğun spesifik bir alan olmadan pek çok mevzuya dair daima ve ağır bir telaş duymasıdır. Yaygın anksiyete bozukluğu olan çocuklar genellikle; huzursuz, dertli, gergin ve çabuk öfkelenen çocuklardır. Bu çocuklar; gelecekleri, sağlıkları, güvenlikleri ve performansları ile ilgili daima olarak, kalıcı ve denetim edilmesi güç bir tasa yaşarlar. Bu biçim ağır ve daima dertler yaşayan çocuklarda öfke patlamaları, okula gitmeyi istememe yahut odaklanmada zahmet üzere kimi davranışsal reaksiyonlar görülmektedir. Yaygın anksiyete bozukluğu olan çocuklar genellikle mükemmeliyetçi bir yaklaşım sergileyebilirler. Olaylar üzerinde fazlaca düşünme eğilimi görülebilir. Bir olayla ilgili fazlaca düşünmek onların beklenmedik şeylerle müsabaka riskini düşürecek ve daha rahat bir tavır takınabileceklerdir. Bu türlü durumlarda çocuğun hislerine alan açılması, onların konuşulması, bu üzere hisleri hissetmenin olağan olduğu gösterilmelidir. Lakin hangi noktalarda o hissin çocuğu zorladığı anlaşılmalıdır. Bunun için çocuğun zorlandığı kimi durumlarda ebeveynlerin çocuğu ‘kapsayabilmesi’ ve hislerini dönüştürebilmesi gerekir. Uzun vadeli bu dönüşümler gerçekleştiğinde artık çocuk da kendi hislerini düzenleyebilme marifeti kazanacak ve olumsuz hislerle başa çıkmak artık onun için daha kolay hale gelecektir.
Ayrılık tasası, çocuğun kendisine bakım veren şahıstan ayrılma konusunda ağır tasa yaşamasıdır. Rastgele bir ayrılık durumunda kendilerine ya da bakım verenlerine ziyan gelebileceğine ait çok kaygı yaşamaktadırlar. Bağlanma figürlerinden (bakım verenden) ayrılma durumunda bir küme duygusal, bilişsel, davranışsal ve somatik belirti ortaya çıkarırlar ve bunlar çocuğun hayattan zevk almasını, toplumsal ömrünü, aile bağlarını, okul ve öbür alanlardaki fonksiyonlarını olumsuz etkilemektedir. Ayrılık derdi olan çocuklarda; ebeveynden ayrılamama, okula gitmeyi istememe, arkadaş meskeninde yahut diğer yerlerde oyun oynamaktan kaçınma, ayrılma, mevt, kaybolma, kaçırılma temaları içeren kabuslar görme sıklıkla görülmektedir.
Çocuğun ayrılık telaşı hayat durumunda bu ayrılma durumunun daha sağlıklı gerçekleşebilmesi için kademeli ve yavaş bir yaklaşım sergilenmelidir. Gerekirse çocuğun yanında ‘geçiş objeleri (battaniyesi, peluş oyuncağı vb.)’ bulundurmasına müsaade verilmeli ve çocuğun hissini düzenleyebilmesine yardımcı olunmalıdır. Bilhassa okul giriş-çıkış saatleri çocuğun anlayacağı formda anlatılmalıdır. Örneğin; küçük çubuk 5’in üzerine geldiğinde seni gelip burdan alacağım ve meskene gideceğiz’ üzere konuşmalar yapmak epeyce soyut olan bir şeyi çocuğun zihninde daha da somutlaştırabilmesine fırsat tanımakta ve telaşın çok dışavurumunu dengeleyebilmektedir.
Özgül fobilere spesifik fobiler de denebilir. Çocuğun yalnızca spesifik bir nesneye yahut duruma karşı ağır tasa duyması ve o durum/ nesne ile karşılaşmaktan daima olarak kaçınmasıdır. Bu kaygı sonucu çocuk kaçınma davranışları gösterir, ağır bir anksiyete yaşar. Bu durum çocuğun fonksiyonelliğini tesirler ya da dehşetleriyle ilgili ağır sorun yaşar.
Çocuk, temel korkusu nedeniyle anksiyetesini azaltmaya yönelik kaçınma davranışları stantlar. Kaçınmanın mümkün olmadığı durumlarda çocuklar; donma, hırçınlık, parmak emme, anne-babaya yapışma ya da ağlama üzere yansılar gösterebilirler. Çocuklar yetişkinlerden farklı olarak genellikle çok ve anlamsız olduğunun farkında olmazlar. Çocuğun spesifik olarak kimi objelerden korkması muhakkak yaş aralıklarında kabul edilebilir bir durumdur. Çocuk hayatla ilgili birtakım şeyleri deneyimledikçe o şeylerin bilinmezliği arttıkça bir kaygı ve tasa durumu oluşabilir. Bunlar fonksiyonelliği bozmadıkça olağan gelişimin bir modülüdür.
Toplumsal anksiyete, çocuğun toplumsal ortamlarda başka beşerler tarafından yargılanacaklarına dair ağır telaş yaşamasıdır. İncelenme, alay edilme, aşağılanma ya da utandırılma dehşetleri nedeniyle toplumsal ortamlarda ağır korku yaşama ile karakterizedir. Toplumsal fobide kaygının temeli başkaları tarafından olumsuz tenkit alınmasıdır. Toplumsal anksiyetesi olan çocuklar, sıklıkla oburlarının kendilerinde kusur bulabileceğinden korkarlar, aptalca ya da utanç verici bir şey yapacaklarını/söyleyeceklerini düşünürler. Yüzde kızarma, terleme, kalp atışında hızlanma, titreme, ağız kuruluğu, baş dönmesi üzere somatik yakınmalar sıklıkla görülmektedir. Yetişkinlerden farklı olarak toplumsal telaşı olan bir çocuk toplumsal bir durumla karşılaştığında ağlayabilir, öfke nöbeti geçirebilir, annesinin ardına saklanabilir ya da okula gitmeye direnç gösterebilir. Okul çağında bir çocuk için sınıf içindeki faaliyetlere katılmaktan kaçınma, sunumlarda başarısız olma üzere durumlar sıklıkla görülmektedir.
Panik bozukluk tekrarlayan ve beklenmedik anlarda ortaya çıkan panik ataklarıyla seyreden, hastanın sonraki ataklarla ilgili beklenti korkusu yaşayıp, kaçınma davranışı sergilediği bir bozukluktur. Kalp atışında hızlanma, nefes almada zorluk, baş dönmesi, bulantı, terleme yahut üşüme üzere güçlü fizyolojik semptomlara; endişe, dert, çaresizlik üzere hislerin eşlik ettiği kısa müddetli, ani ve ağır bir kaygı reaksiyonu olan panik ataklar yaşarlar.
Çocuklarda görülen dert bozukluklarının tedavisinde bilişsel davranışçı terapi ve oyun terapisi sıklıkla kullanılmaktadır. Bununla birlikte terapistin gerekli gördüğü durumlarda tedavi süreci, ilaç tedavisi ile birlikte desteklenebilir.
Çocuklarında dert bozukluğu olan ebeveynlere de büyük sorumluluk düşmektedir. Öncelikle çocuklarının dertlerini fark ettiklerinde onları olumsuz bir biçimde eleştirmemeli tersine bu bahisteki hislerini lisana getirmeleri için teşvik etmelidirler. Çocuğun hislerini konuşabilmek, onları paylaşabilmek ve dönüştürebilmek çocuk için epeyce değerlidir. Çocuk, hislerinin ve hissetiklerinin karşı tarafta bir tesir uyandırdığını gördüğünde onu daha sağlıklı bir halde yaşayabilmeyi ve paylaşabilmeyi öğrenir. Çocuklarının yaşadıkları telaşın önemli bir boyutta olduğunu düşünmeleri durumunda kesinlikle profesyonel bir dayanağa başvurulmalıdır.
Kaynak:Doktor Sitesi